خلاصة:
این مقاله قصد دارد با توجه به زمینههای شکلگیری هویت حرفهای معلم در نظام آموزشوپرورش ایران، چارچوبی ارائه کند تا انواعی از هویتهای حرفهای را که میتوان برای معلمان ایرانی متصور شد، از منظر مناسبات قدرت بازنمایی کند. بدین منظور نخست با گردآوری روایتهای محیطی و تحلیل اولیه گفتمانهای موجود در هر یک، انواعی از مقولهها در زمینۀ هویت حرفهای معلم شناسایی شد که جملگی به تأثیر قدرت بر تکوین هویت اشاره میکرد. در ادامه برای ساماندهی یافتههای اولیه ذیل یک نظریه معتبر، به آرای میشل فوکو و رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی وی مراجعه شد. به همین منظور، به روش اسنادی تحلیلی یک ماتریس دوبعدی همچون یک سامان دانایی (اپیستمه) بهعنوان چارچوبی برای نمایش انواع هویتهای محتمل معلم در بافت و ساختار آموزشوپرورش ایران تنظیم شد که یکی از ابعاد آن به عناصر سازنده قدرتهای حاکم بر عمل حرفهای معلم و بعد دیگر بر انواع واکنشهای معلمان به این عناصر قدرت اشاره دارد. از تقاطع این ابعاد انواع احتمالاتی بهدستآمده است که هر یک میتواند گویای یک نماد هویتی برای معلم باشد. لذا انواع هویتهایی را که بهصورت نظاممند در چارچوب ماتریسگونه "قدرت بهمثابه مراقبت"جایگذاری شدهاند میتوان بهعنوان یافتههای اصلی این تحقیق معرفی کرد که برای تبیین محدوده تغییرات هویتی معلمان ایرانی بر اساس جابهجایی در مناسبات قدرت راهگشاست.
Based on the grounds giving form to teachers' professional identity in Iran's educational system, the present study aims to provide a framework to portray, with a power-based approach, the various kinds of professional identity which can be perceived for Iranian teachers. For this purpose, narratives were collected and the discourses were analyzed, which led to different kinds of issues regarding teachers' professional identity, all of which pointed out the influence of power in the creation of identity. Then, in order to organize the findings in accordance with an established theory, Michel Foucault's views and his approach to critical discourse analysis were used. Using documentary analysis, an episteme-like two-dimensional matrix was devised as a framework to display the various possible identities for teachers in the context of Iranian education. One dimension represents the elements constituting the powers residing over teachers' professional performance, while the other dimension depicts the different reactions teachers showed to these elements of power. When these dimensions meet, possibilities arise, each of which can symbolize teachers' identity. Therefore, the different kinds of identity systematically placed in the matrix-like framework of "power like protection" can be regarded as the main findings of this study, which can prove useful when it comes to explaining the range of changes in teachers' identity based on changes in power relations.
ملخص الجهاز:
به عبــارت ديگر، اگرچه صاحب نظران در مورد تعريف هويت حرفه اي معلم پذيرفته اند که مي توان آن را به منزله پاســخي به اين پرسش به شمار آورد که من به عنوان يک حرفه اي چه کســي و چگونه ام ؟ (کوزمينســکي ٤، ٢٠٠٨) و از آن به مثابه يک اصل سازماني در زندگي حرفه اي معلمان ياد کرد (مک لور١٩٩٣،٥)، باوجود اين ازآنجاکه از نظر پژوهشگران امروزي ، هويت حرفه اي يک نهاد پايدار نيست ، بلکه فرايندي مداوم و به طور مستمر در حال تغيير است که در طول زمان توسعه مي يابد و از ويژگيهاي شخصي خود معلم ، تجارب قبلي و زمينه هاي حرفه اي وي ازجمله دانش ، مهارت و نگرش و همچنين سياستهاي خاص تأثير مي پذيرد (بوشامپ و توماس ٦، ٢٠٠٩؛ بيارد، ورلوپ و ورمونت ٧، ٢٠٠٠؛ اولسن ٨، ٢٠١٠، ٢٠١١)، از اين رو ارائه يک تعريف همه جانبه از هويت حرفه اي مســتلزم ادراک معلم از جنبه هاي گوناگون نقش «خود» در مورد مسائل برجسته اي همچون آموزش موضوع درسي ، ارتباط با کودکان و برخورد با معضلات آموزشي است .
Alsup اگرچه در ابتداي رشــد و توسعه مفهوم هويت حرفه اي معلم ، اغلب پژوهشها از جنبه روانشناسانه و در چارچوب برنامه درسي بدان پرداخته اند، اما اخيراً پژوهش در اين زمينه به حوزه هاي ميان ـ رشته اي هم سرايت کرده و ابعاد تاريخي ، سياسي و اجتماعي هويت حرفه اي معلم مورد توجه بيشتري قرارگرفته اســت ، چنانکه ليندا ايوانز١ (٢٠٠٨، ٢٠٠٢، ١٩٩٨، ١٩٩٧)، اســتاد مديريت و توسعه حرفه اي دانشگاه ليدز انگلســتان ، طي پژوهشهايي با برجســته کردن اختلاف معاني ميان حرفه اي گري و حرفه اي گرايي نقش خود فرد و ســاختار سياسي ، فرهنگي و اجتماعي را در تشکيل هويت حرفه اي معلمان از يکديگر متمايز کرده است .