خلاصة:
قرآن کریم از بزرگترین معجزاتی است که خداوند از طریق پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در اختیار بشر قرار داده و هر کلمه از آن، اعجازی از فصاحت و بلاغت است که در خود نهفته دارد. یکی از این واژه ها کلمه «برهان» می باشد که در چندین آیات از سوره های قرآن به کار رفته که با تناسب به سیاق و فضای آیه از معانی خاصی برخوردار است. البته در کنار معنای خاص، معانی متعددی از آن افاضه شده است. در مقاله حاضر درصدد آن هستیم تا با بررسی آیات و با فرایند توصیفی _تحلیلی معانی «برهان» را با توجه به نگاه مفسرین از جمله علامه طباطبایی و فخر رازی مفهوم «برهان» را مورد بررسی قرار دهیم. از آن این نتایج حاصل شده است که مفهوم «برهان» در قرآن دارای این معانی است از جمله: حجت، دلیل یقین آور و قاطع، قرآن، بینه، نشانه و آیات، رسول خدا، و معجزه و نیز علم شهودی میباشد.
ملخص الجهاز:
در حديثى از امام على بن موسى رضا (علیه السلام) در تفسير این آیه بیان شده است آنجا كه مأمون خليفه عباسى از امام مىپرسد آيا شما نمىگوئيد پيامبران معصومند؟ فرمود آرى، گفت: پس اين آيه قرآن تفسيرش چيست؟ "وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى «برهان» رَبِّهِ.
از جمله دیگر شاهد مثال در باره «برهان» آیه 117سوره مؤمنون است که در مورد حضرت موسی (علیه السلام) نسبت به کسانی که ادعا کردند شرکائی برای خداوند در تدبیر امور عالم وجود دارد، میباشد که برای این ادعایشان حجتی ندارند و میفرماید: «وَ مَنْ يَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ لا «برهان» لَهُ بِهِ فَإِنَّما حِسابُهُ عِنْدَ رَبِّهِ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الْكافِرُونَ، (مؤمنون/117)؛ و هر كس با خداوند، معبود ديگرى بخواند، هيچ برهانى بر كار خود ندارد، پس قطعاً حساب او نزد پروردگارش خواهد بود، قطعاً كافران رستگار نمىشوند».
رسول خدا (ص) به عنوان برهان نظر ایشان در باره آیه 174 سوره نساء این می باشد که منظور از «برهان» در این آیه حضرت محمد علیه الصلاه و السلام است.
«برهان» در بیشتر کاربردهای قرآنی به معنای دلیل و حجت میباشد و در این معنا از «برهان» ، شیعه و سنی با هم اتفاق نظر دارند در برخی از آیات «برهان» به شخص رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و معجزه نسبت داده شده است و تفاوت شیعه و سنی در آیه 24 سوره یوسف میباشد.