خلاصة:
بیان مسئله
با وجود تبیین شخصیت علمی و تجربیات نجم الملک در علوم مختلف، اقدامات عملی او در حیطه راه و ساختمان چندان مورد توجه نبوده است؛ حال آن که یکی از مهمترین اقدامات عمرانی او در خلال دو سفر به خوزستان و نوسازی راه خرم آباد-دزفول شکل گرفت که بخش مهمی از اسناد آن در دسترس است. همچنین ناشناخته بودن این مسیر مهم تاریخی در پژوهش های انجام شده، مغفول ماندن نقش او در این راستا را مضاعف نموده و موجب شده است برخی از پژوهشگران بسیاری از آثار مهم این سفرها را به دیگر دوره های تاریخی منسوب کنند. این پژوهش در پی پاسخ به این سوال است که چه اقداماتی در راستای افزایش کیفیت راه خرم آباد-دزفول، اعم از بهبود سطح راه و ایجاد ابنیه و استحکامات لازم، توسط نجم الملک به عمل آمد و مجموع این اقدامات چه تاثیری در کیفیت و تردد در این مسیر برجای نهاد؟
هدف پژوهش
این پژوهش تلاش کرده برنامه ها و اقدامات عمرانی نجم الملک در راستای نوسازی راه خرم آباد-دزفول را بررسی و پیامدهای آن را تشریح نماید.
روش پژوهش
این پژوهش در دسته روش های مبتنی بر سامانه جستجوی کیفی و با راهبرد تفسیری-تاریخی انجام شده است. ابزار پژوهش استفاده از اسناد و نقشه های تاریخی موجود در سفرنامه ها، کتب، مقالات، گزارش ها و بایگانی هایی است که بعضا در این پژوهش برای اولین بار منتشر خواهند شد.
نتیجه گیری
نتایج پژوهش نشان داد برنامه های نجم الملک و اجرای آن ها باعث بهبود چشمگیر کیفیت بستر راه به ویژه در نقاط بحرانی آن گشت و از سوی دیگر او با طراحی کاروانسراهای جدید مبتنی بر نیازهای فضایی نوین، نقش برجسته ای در تغییر گونه این ساختمان ها در منطقه ایفا کرد که از آنچه تا پیش از آن به ویژه در دوره صفویه وجود داشت، کاملا متمایز است. این اقدامات شرایط عبور مناسب و امن از این مسیر را فراهم آورد که در اثر اغتشاشات سال های پایانی دوره قاجار از دست رفت.
ملخص الجهاز:
نقش برنامه‌ها و اقدامات عمرانی حاجی عبدالغفار نجم‌الملک در نوسازی راه خرم‌آباد-دزفول در دهۀ 1260 شمسی (مسیر کیالان) کاوه رستم پور1**، حسن حکمت2 ، روح‌الله مجتهدزاده3 استادیار گروه معماری، دانشکدۀ مهندسی عمران و معماری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
ir 09163132310 چکیده بیان مسئله: با وجود تبیین شخصیت علمی و تجربیات نجم‌الملک در علوم مختلف، اقدامات عملی او در حیطۀ راه و ساختمان چندان مورد توجه نبوده است؛ حال آن‌که یکی از مهمترین اقدامات عمرانی او در خلال دو سفر به خوزستان و نوسازی راه خرم‌آباد-دزفول شکل گرفت که بخش مهمی از اسناد آن در دسترس است.
پژوهش بر روی راه‌های تاریخی لرستان از ابتدای قرن گذشته در خلال کاوش‌های باستان‌شناسی (Stein, 1940؛ کریمی، 1329؛ ایزدپناه، 1355) و یا جغرافیای نظامی (رزم‌آرا، 1320) و تاریخی (ساکی، 1343؛ پاپی بالاگریوه، 1387) مورد توجه بوده که از میان آن‌ها می‌توان به اطلاعاتی عمدتاً نوشتاری و تا حدودی تصویری و ترسیمی دربارۀ این مسیر دست یافت.
شهنشاه تا چمشک قراگوزلو نقل این مسیر را به صورت: «چهار فرسخ است، دو ثلث آن را ساخته‌اند و خیلی خوب شده» (1382، 9) توصیف کرده و فریدالملک همدانی نیز به ساخت راه توسط ناظم خلوت اشاره داشته است (1354، 148).
نجم‌الملک در پاییز سال 1260 شمسی به لرستان و خوزستان سفر کرد و با وجود آن‌که مأموریت اصلی وی برآورد بازسازی سد قدیم اهواز بود، با توجه به اهمیت نقش راه و دسترسی مناسب، کل طول مسیر رفت و برگشت، به‌ویژه از خرم‌آباد تا دزفول را مورد بررسی دقیق قرار داد و در نهایت پیشنهادات اولیۀ خود از جمله ضرورت احداث چند رباط را ارائه نمود.
(
, 
, 
)
