خلاصة:
تاریخ ادب عربی یک نسخه‌ی دست‌نوشت به شماره‌ی ۱۳۶۰۲م در کتابخانه‌ی مرکزی آستان
قدس است. این نسخه در شمار درس گفتارهای عباس اقبال آشتیانی با موضوع تاریخ ادبیات
عرب پیش از اسلام است که یکی از دانشجویان ای احتمالا در دانشگاه تهران» آن را تدوین
کرده است. محتوای این تقریر درسی در هیچ یک از مقالات و کتاب‌های برجای‌مانده از عباس
اقبال موجود نیست و نسخه‌ای تازه‌یاب از آثار مرتبط با او محسوب می‌شود. تصحیح نسخه‌ی
خحطی حاضر به شناخت نوع نگرش این استاد بزرگ تاریخ و ادبیات ایران به موضوع تاریخ
ادبیات و مولفه‌های تکوین‌دهنده‌ی آن با تمرکز بر تاریخ ادبیات عربی پیش از اسلام منجر
می‌گردد. افزون بر این» تصحیح و انتشار این‌گونه از آثار ممکن است به سیر تدوین جزوات
درسی استادان بزرگ نسل نخست در دانشگاه‌های ایران بینجامد.
The History of Arabic Literature is a manuscript no. 13402 held in the Central
Library of Astan Qods. The manuscript is among Abbas Eghbal Ashtiani's lectures
about the history of pre-Islamic Arab literature that has been probably compiled at
Tehran University by one of his students. The content of the work cannot be found
in any of Eghbal’s other works and this can be considered a new-discovered
version. Editing this manuscript results in identifying the attitude of the prominent
professor of history and literature towards history of literature and its components,
especially pre-Islamic Arabic literature. Moreover, editing and publishing such
works can result in compiling the pamphlets of great professors of the first
generation in Iranian universities.
ملخص الجهاز:
در شناسنامه ي نسخه و مطالب متفرقـه اي که در آغاز نسخه نوشته شده ، اشاره اي به هويت نويسنده ، زمان نگارش ، نام مـدرّس و عنـوان درس نشده است ؛ اما در مطالبي که فهرست نگار آستان قدس احتمالاً بـا تکيـه بـر توضـيحات واقف براي معرفي اين نسخه نوشته است ، اين گونه ميخوانيم : «وجيزه اي است در تاريخ ادبيات عرب که ظاهرًا تقريرات درسـي بـوده اسـت و از بحـث ريشه ي تاريخ و ادب و خصائص لغت عرب و شعراي دوره ي جاهليت شروع و به تقسـيم قبائل عرب به اسماعيليه و غساسنه و مناذره و آل کنده ختم ميشود.
تکـرار مطالـب يکي از ويژگيهاي تقريرات درسي است و دليل آن شفاهي بودن و در طي چند جلسـه پيـاپي ارائه شدن مطالب از سوي مدرّس است ؛ براي مثال نويسنده ي جزوه بـرگ ٢٥ و ٢٦ نسـخه را که مربوط به ويژگي اشعار زهير است تکرار کرده و در برگ ٣٩ نيز بعضي مطالب مربـوط بـه مقدمه در ارتباط با ادبيات و پيشرفت شعر در تمدن هاي قديم مجدداً نوشته شده کـه نويسـنده روي آن ها خط کشيده است .
به عنوان مثال ، سيدمحمد مشکات واقف بـزرگ نسـخ خطـي دانشـگاه تهـران بـراي تکميل نسخه ي خطي رسالۀ الحقايق ابوعبدالرحمن سلمي نيشابوري که از انتها افتادگي داشت ، به کمک يحيي الخشاب استاد دانشکده ي ادبيات دانشگاه فـؤاد اول قـاهره بـه نسـخه ي خطـي رسالۀ الحقايق در کتابخانـه ي خديويـه دسترسـي يافـت و از روي آن نسـخه ي خطـي نـاقص کتابخانه ي خويش را تکميل کرد (منزوي، ١٣٣٠: ١٠٤/١)؛ بنابراين نگـرش غالـب و قالـب بـه تقريرات و جزوه هاي درسي بايد تغيير کند تا بتوان از اين رهگـذر بـه مطـالبي کـه اسـتادان و پژوهشگران بزرگ تاريخ و ادبيات ايران در آثار مکتوب خويش بازتاب نداده اند دسـت يافـت .
(
, 
, 
)
