خلاصة:
در دوره قاجار تا قبل از تاسیس دارالفنون، شیوه پزشکی سنتی در امر بهداشت و سلامت مردم حاکم بود. برای تحصیل طب مکتب خاصی وجود نداشت و هرکس بدون مانع می توانست پس از کسب اطلاعات مختصر در طب، خود را پزشک نامیده و به درمان بیماران مشغول شود. شیوه های درمان و تجویز دارو در عمده مناطق ایران اغلب بر اساس تجربه و طب سنتی بوده است. این پژوهش در صدد است با روش تاریخی به این سوالات پاسخ دهد که وضعیت بهداشت و بیماری های واگیر رایج ایران در دوره قاجار چگونه بوده است؟ شیوه های طبابت و درمان بیماری ها در حوزه سنتی قبل از تاسیس دارالفنون به چه شکل بوده است؟ یافته های این پژوهش حاکی از آن است که در این دوران وضعیت نامناسب بهداشتی جامعه و عدم توجه مردم به رعایت اصول بهداشتی، منجر به شیوع بیماری های خطرناک در میان آنان می گشت. از آن جا که شیوه غالب طبابت در جامعه عصر قاجار، طب سنتی بود؛ بر این اساس طبیبان بر اساس روش های سنتی چون امزاج چهارگانه، استفاده از داروهای گیاهی و جوشانده ها، حجامت کردن، گرفتن نبض، داغ کردن و... به معاینه و درمان بیماران می پرداختند که در این مقاله به بررسی این شیوه های درمان آن ها می پردازیم.
In the Qajar period, before the establishment of the Dar-al-fonoun, the traditional method of medicine was used for people. There was no special school for studying medicine, and everyone without any obstacle was able, after obtaining brief information in medicine, call himself a physician and treat patients. Methods of treatment and prescription in most parts of Iran have often been based on experience and traditional medicine. This research attempts to answer the following questions by historical method How was the health status and contagious diseases of Iran during the Qajar period? What are the practices of medicine and the treatment of diseases in the traditional field before the foundation of Dar-al-fonoun? The findings of this research indicate that during this period, the inappropriate health status of the community and the lack of attention of the people to the observance of health principles, led to the outbreak of serious illnesses among them. Since the dominant method of medicine in the Qajar era was traditional medicine, the medics based on traditional methods such as quadruple dispositions, the use of herbal medicines and boils, cupping, checking pulse, and so on. ... examined and treated the patients, in this article we will examine these methods of treatment
ملخص الجهاز:
اين پژوهش در صدد است با روش تاريخي به اين سوالات پاسخ دهد که وضعيت بهداشت و بيماريهاي واگير رايج ايران در دوره قاجار چگونه بوده است ؟ شيوه هاي طبابت و درمان بيماريها در حوزه سنتي قبل از تاسيس دارالفنون به چه شکل بوده است ؟ يافته هاي اين پژوهش حاکي از آن است که در اين دوران وضعيت نامناسب بهداشتي جامعه و عدم توجه مردم به رعايت اصول بهداشتي، منجر به شيوع بيماري هاي خطرناک در ميان آنان ميگشت .
از علل و عوامل نبود بهداشت در دوران قاجار که منجر به بروز و شيوع بيماري مي شد؛ ميتوان به دلايل زير اشاره کرد: ١) منابع آب شهر تهران : آب مصرفي تهران به وسيله نهرها و آب هاي زيرزميني منطقه شميران که در شمال شهر و در دامنه سلسله جبال البرز قرار داشت تأمين و در مجاري زيرزميني که بنام قنات مرسوم ميباشد جمع آوري ميشد و احتمالا اين سيستم آب رساني که در تمام مملکت رواج داشت ، قنات داخل شهر در بين خيابانهاي اصلي تقسيم ميشد و اگرچه در زيرزمين بود ولي خيلي به سطح زمين نزديک بوده و هرچند متر به چند متر سوراخهاي وجود داشت که آبها را از آنها خارج ميکردند (همان : ٧٦-٧٧) ولي در اغلب شهرها و روستاهاي ايران آب مصرفي در جويهاي سر باز يا نيمه پوشيده در وسط خيابان و روستا جريان داشت که مردم براي آشاميدن ، غذا پختن و شستن لباس ها استفاده ميکردند، به شدت آلوده و ناقل بيماريهاي عفوني بود.