خلاصة:
راههای خسروانی یا طروق الملوکیه، نظام موسیقی دوران ساسانی است که به نظر میرسد باربد و نگیسا در تدوین آن نقش داشتهاند. در قرون نخستین اسلامی، در چهار منبع به این نظام پرداخته شده است. اسامی تغییریافتهای نیز در دو منبع دوران اسلامی وجود دارد که بین آنها و چهار منبع پیش گفته ارتباطی دیده میشود؛ موضوعی که در تحقیقات گذشته به آن توجه نشده است. اکثر پژوهشگران پیشین درباره معنی و ریشه این اسامی حدسهایی مطرح کردهاند. در این تحقیق تلاش میشود با استفاده از زمینههای فرهنگی و تغییرات اسامی راهها در دوران اسلامی، به چگونگی ماهیت و ارتباط آنها با آیین نوروز و احتمالا مهرگان پی برد. این تحقیق توصیفی تحلیلی و گردآوری اطلاعات مبتنی بر روش کتابخانهای است. مهمترین سوالهای تحقیق به چیستی راههای خسروانی و ارتباط آن با آیین نوروز و تغییرات اسامی آن در دوران اسلامی مربوط میشود. با توجه به نتایج به دست آمده میتوان بیان کرد که مهمترین اهداف آیین نوروز، تقویت موقعیت شاه و دریافت مالیاتها و هدایا و آرزوی بهروزی معیشتی است و راههای خسروانی در همین خصوص تدوین و اجرا میشد. به نظر میرسد که هر یک از این راهها به روزهای هفتگانه نوروز (عام، خاص) و نیایش باران تعلق داشتهاند.
ملخص الجهاز:
بار ديگر ملاح در مقالۀ «موسيقي در دورٔە ساساني و مقام هـاي متـداول آن عـصر» (١٣٥٠) بر اساس روايت هاي کندي ، ابن خرداذبه و مسعودي حدس هايي در ارتبـاط بـا برخي از اين اسامي بيان کرد که برخي از آنها پيش از اين تکـرار نـشده بـود.
منابع راه هاي خسرواني و هفت پرده از آنجايي که اجراي راه هاي خسرواني اغلب به مراسم نـوروز و احتمـالا مهرگـان ربـط داده مي شود، به نظرمي رسد منبع اصلي ايـن دو آئـين ، خـداينامـه و اطلاعـات مؤبـدان زرتشتي است (رحمتي ، ١٣٨٨: ٣٢٤)؛ جريـاني کـه بـا نهـضت ترجمـه شـروع شـد و زردشت زادگان نومسلمان در آن نقش داشـتند (هاشـمي و ديگـران ، ١٣٨٩: ٢١).
بـه نظرمـي رسـد «الاسـفراس و السبدار» يک اسم مرکب بوده که کاتب آنها را جداگانه ثبت کرده است (به اين موضوع پرداخته مي شود)؛ از نظر نگارنده اشتباه در کتابت ، سبب خوانش اشتباه جمله شده است و شايد بتوان جمله را چنين تصحيح کرد: «کالششم و الامرين و الاسـفراس ـالـسبدار و موارد ديگر را نوروز و مهرگان مي خوانند که شرح آنها زمان مي برد».
باربيه دو مينارد فرانسوي بين سال هاي ١٨٦١ـ١٨٧٧م ايـن اثـر را ترجمه و منتشر کرد که يکي از نکات مهم اين تصحيح ذکر تفاوت نگارشـي واژه هـاي موسيقي است .
در اين صورت تنها شمارٔە دو مشخص نيست که مي توان حدس زد اين مورد «ابرين » بوده است که به احتمال زياد به کتابت برمي گـردد؛ همچنين بهتر است مورد شسم (راه پنجم ) و القبه در روايت ابن خرداذبه (بـا توجـه بـه روايت مسعودي ) جابه جا شوند (دليل آن ذکر خواهد شد).