خلاصة:
حکیمان و منطقدانان» همواره بحث از موضوع و عوارضذاتی را به انگیزة
طبقهبندی علوم مطرح کرده و برای جلوگیری از درهم آمیزی علوم» مسئلة موضوع و
عوارضذاتی را پیش میکشیدند. برخلاف این رویکرد دیرینه. علامه طباطبایی بحث
از عوارض ذاتی را خاصیّت علوم حقیقی عنوان کردهاند که از آن گریزی نیستء چه
بحث طبقهبندی علوم در میان باشد و چه نباشد. به علاوهء از آن رو که برهان مبتنی
بر چهار شرط ضرورت. , دوامء کلیت وذاتیبودن است. پس همواره عارضذاتی مساوی
با موضوع علم میباشد. این رویکرد سبب شده است که نظریه علامه طباطبایی
در این باب به «ملاکمساوات» شهرت یابد. آیت الله جوادیآملی به عنوان یکی از
تمامی مصادیق عرضذاتی را ندارد (و جامع نیست) بلکه حتی موجب وارد شدن
مصادیق اعراض غریب» ذیل عنوان عرضذاتی نیز میشود (ومانع نیست). با این
حال به نظر میرسد که نقد و ابرامهای ایشان وارد نبوده و «معیارمساوات» هم جامع
افراد و هم مانع اغیار است.
ملخص الجهاز:
فلسفۀ اختصاص عرض ذاتی به علوم برهانی استاد مطهریره در مقدمهی مقالهی هفتم اصولفلسفهوروشرئالیسم، پس از توضیح چگونگی مطرح شدن بحث تمایز علوم و ارائهی نظریهی موضوع محوری، توضیح میدهند که چگونه «عوارضذاتی» تنها در خصوص علوم حقیقیوبرهانی مطرح میباشند: «عوارض ذاتیه هر موضوعی همواره به نحوی است که ذهن یا مستقیماً و بلاواسطه رابطه آن را با موضوع درک میکند یعنی احتیاج به دخالت حدّ وسط و اقامه برهان ندارد و یا اینکه با مداخله حد وسط رابطه وی با موضوع روشن میشود قهراً رابطه بین هر موضوعی و عوارض ذاتیه وی باید واقعی و نفسالامری باشد (نه اعتباری) و قهراً باید آن موضوع کلی باشد (نه جزئی) و بناءً علیهذا علوم اعتباریه، که رابطه بین موضوعات و محمولات در آن علوم وضعی و قراردادی است نه واقعی و نفسالامری مانند حقوق و فقه و اصول و صرف و نحو و همچنین علومی که یک سلسله قضایای شخصیه مسائل آنها را تشکیل میدهد مانند لغت و تاریخ و جغرافیا از محل کلام منطقیین خارج است زیرا آنچه در مورد تمایز و تشابه و طبقات علوم گفته میشود اولًا در مورد علوم حقیقی است که رابطه واقعی و نفس الامری امور را بیان میکند (نه علوم اعتباری) و ثانیاً در مورد کلّیات است که برای ذهن، قابل استنتاج است نه جزئیات که به قول منطقیین«نهکاسباند و نه مکتسب» و بالاخره در مورد علومی است که «برهان» به معنای صحیح منطقی در آن علوم جاری است؛ مانند علوم عقلی محض و علوم آزمایشی.