نقد و بررسی دو صنعت عقد و حل در متون بلاغی مقالة

مطالعات زبانی بلاغی پاییز 1401 - شماره 29 التصنيف ب (Ministry of Science/ISC (‎30 صفحة - من 161 إلی 190 )

الکلمات المفتاحية: عقد صنایع ادبی حل نظریه های ادبی متون بلاغی Rhetorical Texts alteration quotation Literary Industries Literary theories بلاغی صنایع فارسی ادبی بدیع شعر شاعر

fa en

خلاصة:

عقد و حل از جمله شگردهای مهم و پرکاربرد بدیعی در متون ادب فارسی‌اند که مانند برخی از صنایع دیگر، سیمای روشنی از آن ‌دو در متون بلاغی، به‌ویژه بدیع فارسی ترسیم ‌نشده ‌است. در این پژوهش، ضمن نقد و بررسی رویکردهای گوناگون بلاغیون به این دو صنعت ادبی، با ذکر شواهد مثال و روش توصیفی- تحلیلی، تعریفی دقیق و کامل‌تر از این دو صنعت بدیعی و اقسام آن‌ها ارائه ‌می‌شود و تفاوت‌های آن ‌دو با برخی صنایع دیگر معلوم ‌می‌گردد. در همین زمینه کارکردها و جایگاه زیبایی‌شناسانه و پیوند این دو صنعت با نظریه‌های ادبی معاصر و نیز شرایطی که این دو صنعت را جزو محسّنات بدیعی یا سرقات ادبی قرار ‌می‌دهد، تبیین‌ می‌شود. نتایج پژوهش حاکی از آن است که صنعت عقد به کلام منظوم و صنعت حل به سخن منثور تعلّق ‌دارد و در هر دو شیوه، شاعر یا نویسنده با اِعمال تغییرات برجسته در بستر اصلی آیات، احادیث، امثال و اقوال یا ذکر برخی لغات مشخّص، مشتقّات و معانی آن‌ها در تنسیق کلام خود، به دخل و تصرّف در عبارت اخذشده می‌پردازد و با ذکر قراین لفظی یا معنوی و ایجاد تغییرات هنری، سخنش را از شائبة سرقت ادبی مصون‌ می‌دارد. صور گوناگون کاربرد این دو صنعت در آثار ادبی، از یک سو موجب ایجاز، تداعی، ابهام و غنای صور خیال شده و از سوی دیگر به‌سبب الهام ‌گرفتن گوینده از آثار پیشین و ایجاد تغییر در آن‌ها برای آفرینش هنری و خلّاق با نظریاتی چون آشنایی‌زدایی، برجسته‌سازی، بینامتنیت و بافت‌گردانی پیوند یافته ‌است.

ملخص الجهاز:

در فارسي مي توان به بيت زير اشاره کرد که در آن ، مثل «گردران با گردن است » با تصرفاتي هنرمندانه و کاربرد واژة «گردنان » به جاي «گردن » که از مشتقات آن است ، عقد شده است : از تن اهل کرم اين گردنان سر مي برند گرد ران مردمي زين گرد نان تا کي خوريم (سيف فرغاني، ١٣٦٤: ٤١١) در بيت زير نيز معني کنايۀ قرآني «خفض جناح » (رک: اسراء: ٢٤) عقد شده و اين نکته به قرينۀ زمين بوسيدن زال نزد پدر قابل دريافت است : چو زال اندر آمد به پيش پدر زمين را ببوسيد و گسترد پر (فردوسي، ١٣٨٦: ٩٥٠/١) از ديگر نمونه هاي قسم دوم عقد، ابيات زير است که در آن ها به ترتيب ، عقد آيات قرآني «قد تبين الرشد من الغي» (بقره : ٢٥٦)، «من شر الوسواس الخناس » (ناس : ٤) و عقد حديث نبوي «الفقر فخري» رخ داده است : مرشد طبع سوي عقل از مي داعي عقل سوي رشد از غي (سنايي، ١٣٨٠: ٢١٦) نخستين پاکي از احداث و انجاس دوم از معصيت وز شر وسواس (شبستري، ١٣٦٨: ٩٤) فقر از اين رو فخر آمد جاودان که به تقوي ماند دست نارسان (مولوي، ١٣٧٣: ٣٢٨١/٣) گفتني است که نمونه هاي فوق را نميتوان جزو اقتباس قلمداد کرد؛ زيرا در اقتباس ، نويسنده عبارت قرآني يا روايي (خواه جملۀ کامل و خواه جملۀ ناقص ) را با همان ساختار عربي بدون هيچ دگرگوني يا با تغييري اندک در سخن خود جاي ميدهد؛ ولي در اين گونه عقد، شاعر الفاظ و معاني آيه و حديث را چنان با سخن خود ميآميزد و در آن دخل و تصرف ميکند که تشخيص آن تنها در صورت آشنايي خواننده با آن آيه و حديث امکان پذير است .

استلام ملف الإرجاع :
(پژوهیار, , , )

تحميل
تحميل HTML

رابط قصير:

صفحة:

دخول / الاشتراک

تحتاج الدخول لعرض محتوى المقالة. إذا لم تكن عضوًا ، فتابع من الجزء الاشتراک.

دخول