خلاصة:
عناصر و اصطلاحات نجومی همواره حضوری مؤثّر در معنا و صورت ادبیات ملل، از جمله شعر فارسی داشته‌اند. درک کامل مفهوم بسیاری از اشعار در گرو درک مناسبات معنایی و جزئیات زیباشناختی موضوعات و پدیده‌های نجومی به‌کاررفته در آن‌هاست. بر اساس این اهمیت، هدف مقالۀ حاضر تبیین کارکردهای معنایی و تصویری بروج فلکی به‌عنوان بخشی مهم از مجموعۀ موضوعات نجومی در غزل مولوی است. یافته‌های این تحقیق توصیفی-تحلیلی حاکی از آن است که مولوی 117 بار از نام برج‌ها استفاده کرده است. پرنمودترین بروج در غزل او عبارت‌اند از: حمل (که از مقارنتش با آفتاب، تصویری کلیدی و چشمگیر ایجاد می‌شود)، اسد، ثور و میزان. مهم‌ترین کارکردهای معنایی و موضوعی القاشده توسّط نام برج‌ها عبارت‌اند از: مفاهیم مرتبط با احیای معنوی، تقرّب، عشق عارفانه، طلب، بهره‌مندی از محضر راهبر، نکوهش تعلّقات نفسانی و دنیای مذموم. با توجّه به استفادۀ عرفانی- بلاغی مولوی از نام همۀ برج‌ها و کاربرد آن‌ها در بیت‌هایی که محمل چند تصویرند، تعداد کارکرد تصویری نام بروج، متعدّدتر و با بسامد 139 است که برجسته‌ترین آن‌ها در قالب نماد، ایهام، کنایه و تشبیه عرضه شده‌اند. یکی از نکات قابل‌توجّه، تلفیق تصاویر با یکدیگر است؛ مثل تشبیهات نمادین، کنایه-نماد و تشبیه-کنایه. مولوی از کارکرد نماد در ضمن تصاویر دیگر هم بهره می‌گیرد و بر کنایه نیز تأکیدی قابل‌تأمّل دارد. نام بعضی از برج‌ها نیز در ساختار ایهامی، به‌ویژه از نوع تناسب به کار گرفته می‌شود.
Astronomical elements and expressions have always had a remarkable presence in the content and form of nation literature, especially Persian poetry. Complete perception of a majority of poems highly depends on understanding the semantic relations and aesthetic details of used astronomical issues and phenomena. Therefore, the present study aims to explain semantic and aesthetic function of consultation, as an important and determinative part of astronomical issues, in Rumi’s sonnets. Being a descriptive-analytical research, the current study reveals that Rumi has used the names of consultations 117 times. The most frequent ones include Aries (whose contemporaneity with the sun has depicted an impressive image), Leo, Taurus, and Libra. The most important implicit contents by these consultation are related contents to spiritual resuscitation, approximation, mystical love, demand, and the benefit from the presence of leaders, criticizing carnal affiliation and condemned world. Due to Rumi’s mystical-eloquence use of the names of consultations in the verses containing several images, figural function of consultation names has higher frequency, 139 times, depicted in the form of symbol, ambiguity, irony, and simile. Image mixture is one the remarkable parts in his sonnets including symbolic similes, irony-symbol, and simile-irony. Rumi has benefited from symbols in other images. Moreover, he has emphasized irony notably. The names of some consultations, also, have been used in ambiguous structure, especially proportionality.
ملخص الجهاز:
با توجه به استفادة عرفاني- بلاغي مولوي از نام همۀ برج ها و کاربرد آن ها در بيت هايي که محمل چند تصويرند، تعداد کارکرد تصويري نام بروج ، متعددتر و با بسامد ١٣٩ است که برجسته ترين آن ها در قالب نماد، ايهام ، کنايه و تشبيه عرضه شده اند.
اين برج در غزليات مولوي ٢٨ بار نمود دارد که ٤ بار با نام معادلش ، بره آمده است ، براي القاي مفاهيمي چون تقرب ، شوق ، عشق ، طلب ، بهره مندي از محضر مراد، عنايت و توفيق الهي و به ويژه تجديد حيات و شکوفايي معنوي سالک .
با توجه به خصايص ظاهري و نشانه شناختي شير و اينکه اسد خانۀ خورشيد بوده ، خورشيد نزد مولوي، نماد خداوند، شمس تبريزي يا انسان کامل و برتر است ، اين برج براي القاي مفهوم عالم ملکوت ، عشق و عظمت آن ، درجات والاي معنوي و نيز بهره مندي از مجالست و هدايت راهبر به کار رفته است .
يکي از نکات قابل توجه تقارني کنايي است که مولوي بين ماه و ميزان ايجاد کرده است و چون در کتاب هاي لغت و کنايات يافت نشد، به نظر ميرسد تصويري شخصي براي تبيين سامان گرفتن اوضاع و احوال معنوي باشد.
زين بر گاو نهادن ، کنايه از آمادة زراعت يا امور ديگر شدن است که در اينجا استفاده از بهره هاي معنوي تهجد براي زندگي روزمره است ؛ ضمن اينکه با توجه به معناي نمادين گاو و برج ثور ميتواند غلبه بر تعلقات دنيوي نيز باشد.
(
, 
, 
)
