خلاصة:
شناخت اصول و ابعاد چهارگانه در نظارت امنیتی کشورهای جهان بسیار حائز اهمیت است. یکی از کارآمدترین این ابعاد، فضای ماورای جو است. اصطلاح ماورای جو برای نخستین بار توسط اتحاد جماهیر شوروی در 4 اکتبر 1957 مطرح گردید و در دهههای معاصر بهشدت درباره آن پژوهش صورت میگیرد، از آنجایی که فناوری بهسرعت درحالتوسعه و گسترش میباشد، دستیابی به فضاهای غیر قابل دسترس (در گذشته) نیز میسر شده است. لیکن در سالهای ابتدایی برای این بُعد پراهمیت، حقوق و قوانینی در نظر گرفته شد. از سویی دیگر چنانچه فرصت بهرهمندی از آن از دست برود، موقعیت دیگر قدرتها برای دستیابی و نظارت و درنهایت کنترل کشورهای دیگر افزایش مییابد. مادامی که فرآیند قانونسازی و تشکیل حقوق فضایی محدود به ایجاد و انعقاد کنوانسیونهای منفرد مجزا و موضوعی باشد، تعارضات و تناقضات ذکرشده حتی با وجود درجه بالایی از هماهنگی و همکاری اجتنابپذیر خواهد بود. چشمانداز رژیم غیرمسلح فضا، بدون توافق قدرتهای فضایی، قابل دستیابی به نظر نمیرسد. واضح است رژیمی که در آن نیاز دیگران نادیده گرفته شود، از طرف سایر کشورهای فعال در فضا رد خواهد شد. کشورهای با تجربه فضایی وجود دارند که میتوانند بر این موضوع اثرگذار باشند، از آنجایی که در اغلب دورهها بهویژه عصر حاضر در منطقه غرب آسیا رقابت بسیار شدیدی بین کشورها حاکم میباشد، بنابراین جایگاه آن کشوری که بر علوم مختلف بهخصوص فضای ماورای جو بیشتر مسلط باشد از جایگاه بهتری برخوردار خواهد بود، لذا پرداختن به موضوع و عوامل فضای ماورای جو در منطقه غرب آسیا از این لحاظ دارای ارزش و اهمیت ویژهای است.
ملخص الجهاز:
بـه دنبال آغاز فعاليت هاي بشري در فضا ماوراي جو و ضرورت تبيين چهارچوبي براي قانونمنـد کردن فعاليت کشورها در ايـن حـوزه ، در سـال ١٩٥٨ ميلـادي بسـياري از کشـورهاي عضـو سازمان ملل متحد با ارائه پيش نويس سندي به مجمع عمومي سـازمان ملـل متحـد، مهم تـرين قطعنامه استفاده از فضا ماوراي جو را به شماره ١١٤٨ به تصويب رسـاندند.
در ايـن قطعنامـه تأکيد شده است که ارسال هر شيء به فضا ماوراي جو بايد منحصـرا بـا اهـداف صـلح آميز و علمي صورت پذيرد و اين مطلب به عنوان يکي از اصول و پايه هاي محکم شکل گيري حقوق فضا در قطعنامه يادشده به حساب ميآيد.
اين قطعنامه بنا به دلايل بسياري ازجمله آغاز دوره رقابـت فشـرده ميـان دو ابرقـدرت ؛ يعنـي ايالات متحده آمريکا و شوروي سابق براي تسخير فضا ضرورت استفاده صلح جويانـه از فضـا ماوراي جو را بيان داشت و تشکيل کميته کوپيوس ١ را بـه عنوان تدوين کننـده رژيـم حقـوقي فضا در قالب سندهاي بين المللي اعلام کرد.
با اين حال ، نبايد پنداشت که کنوانسـيون ها و معاهـدات يادشده نياز جامعه بين المللي را بـه اسـتمرار در قانون سـازي و قانون گـذاري در زمينـه هاي فضاي ماوراي جو و فعاليت هاي فضايي برآورده کرده است .
I. (1992); the province and heritage of mankind reconsidered: A new beginning‚ The Second Conference on Lunar Bases and Space Activities of the 21st Century, Proceedings from a conference held in Houston, 1988, NASA Conference P.
"United Nation Treaties and Principles on Outer Space", United Nation: New York, 2005.