خلاصة:
بررسیهای تاریخی نشان میدهد تلاش برای ارتباط با همنوعان در جوامع بشری از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. چرا که، با ارتباط شفاهی ، نیاز های اولیه خودرا تا حدودی برآورده میساخت؛اما،این شرایط برای ماندگاری ارتباط وبسیاری نیازمندیهای روزمرۀزندگی اجتماعی کافی نبود. بنابراین، تفکر وتدبر برای کشف وشناخت روش ها والگوهای ارتباطی همچنان استمرار داشته است. انسان برای مکتوب ساختن مکنونات درونی ورفع نیازهای ارتباطی خود توانسته است از نمادها،خطوط وتصاویر استفاده نماید. ترسیم های اولیه، تا کشیدن تصاویر مختلف بر روی سنگها وصخرهها بخشی از این تلاشها در مکان های مختلف بوده است. خط نخستین، دارای تصاویر و علایم و نشانههای بی شماری بوده که برای بیان مفاهیم مختلف ومتنوع بکار رفته است. تصاویر،نشانهها،علائم اعداد وخطوط مورد استفاده بر روی ابزارهای گلین وسفالین یا فلزات و نیز مهرها ومهرهها در دوران مختلف بخشی از تلاشهای انسان برای بیان وانعکاس رویداد ها و رخدادها بوده است. خط وکتابت زبان هنری مشترک، برای تمامی انسانهاست که از عهد باستان تا کنون مراحل مختلفی را طیکرده است. خوشنویسی ازشاخصترین هنرهای رایج در جوامع مختلف بوده که در پهنۀسرزمینهای اسلامی از ویژگی های خاصی برخوردار بوده است. چرا که، در اساس وآغاز شکل گیری، آنرا هنر تجسم کلام وحی دانستهاند. با توجه به اینکه خط وکتابت نقش کلیدی در ارایۀ فکر و اندیشه انسان ها داشته وعامل پدیدار شدن هنری ارزشمند با زیباییها وظرافتها بوده است؛ لذا، در این نوشتار ابعاد مختلف این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است.
ملخص الجهاز:
خطوط و کتيبه ها : اصولا خطوطي که بر روي اشياي هنري دورة اسلامي و هم چنين ، بر سطوح داخلي و خارجي بناهاي اين دوره نقش مي بندد، براي ذکر نام سفارش دهنده و هنرمند يا تاريخ و چگونگي تعلقات آن و مثبت کلمات و عبارات مقدس مذهبي چون : بسم الله الرحمن الرحيم و اسامي مختلف خداوند و رسولش و جانشينان رسول اکرم (ص ) يا آيات سوره هاي قرآن کريم که متناسب با بنا و هم چنين ، يادآور وظايف ديني و اخلاقي و...
اين نوع خطوط در آثار معماري اسلامي ايران با روش حجاري، گچبري، کاشيکاري و آجرکاري به کار رفته و يا بر اشياي هنري چون سفال ، فلز، پارچه و غيره نقش بسته ؛ ولي کوفي تزئيني که بيشترخطوط محراب هاست در موزه دوران اسلامي نيز به آن کتابت شده است .
(به تصویر صفحه رجوع شود) نمونه خط کوفي ساده خط کوفي مايل : خط مايل از مهم ترين خطوط کوفي ساده است که براي کتابت قرآن مجيد در قرون اوليه اسلامي استفاده مي شده است .
نصر من الله و فتح قريب و بشر المومنين » به طرز زيبايي گچ بري شده است که دقت و توجه معمار بنا و هنرمندي او تحسين برانگيز است (به تصویر صفحه رجوع شود) بقعه ماي صالح (معين صالح ) گنبد سلطانيه : اين بنا يکي از بزرگ ترين و مهم ترين بنا هاي دورة اسلامي ايران است که در ٣٠ کيلومتري زنجان و در بخش قديمي شهر سلطانيه واقع است .
کتيبه هاي مختلفي بر روي اين اثر ترسيم شده و نيز داراي تزئينات آجري زيبايي است .