خلاصة:
صنعت حمل و نقل با ورود وسایل نقلیۀ خودران دستخوش تغییرات اساسی خواهد شد. خودرانها از فناوریهایی ملموس و ناملموس بهره میبرند که امکان هدایت خودکار و بدون متصدی وسیلۀ نقلیه را فراهم میآورد. بسیاری از این فناوریها هماکنون نیز اختراع و تولید شدهاند. قانونگذار باید به نحوی از مالکیت فکری مالکان این فناوریها حمایت کند، که میان منافع آنها و جامعه تعادل برقرار شود. مقررات کنونی مربوط به مالکیت فکری چالشهایی در حمایت از فناوریهای ناملموس خودران (ازجمله هوش مصنوعی و نرمافزارهای حسگر) و مخصوصاً الگوریتم بههمراه دارد؛ چالشهایی که به افزایش اتکا بر مقررات اسرار تجاری و قراردادهای محرمانگی و نادیده گرفتن منافع افشای الگوریتمها میانجامد. پژوهش حاضر با مطالعۀ مقررات کنونی مربوط به مالکیت فکری در ایران، ادبیات حقوقی و طرح اخیر حمایت از مالکیت صنعتی مجلس شورای اسلامی و ایرادهای شورای نگهبان، چالشهای حمایت از مالکیت فکری الگوریتمها را مییابد و با توجه به رویۀ ایالات متحدۀ امریکا و اروپا، راهکارهایی را ارائه میدهد. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که الفاظ قوانین ثبت اختراع، و تفسیر در راستای حمایت از نوآوری و روح قانون، دال بر قابلیت ثبت و امکان احراز شروط اختراع در الگوریتمهاست. نظر بهاینکه ایدههای الگوریتمها، صرفنظر از شکل بیان، مورد حمایتاند و همچنین اصالت الگوریتم امری مفروض و خلاف آن، نیازمند اثبات بهنظر میرسد، الگوریتمهارا میتوان مشمول قوانین مربوط به حق مؤلف دانست، و طرح حمایت از مالکیت صنعتی نسبت به مقررات پیشین، اقبال بیشتری به حمایت از الگوریتم با مقررات اسرار تجاری دارد. در بخش پایانی این پژوهش، از دو منظر به مزیت «متن باز» و اهمیت توسعه و اصلاح قوانین حق مؤلف پرداخته شده است؛ ابتدا از منظر هزینۀ حمایت تحت سه نظامِ مالکیت فکری و سرانجام از منظر تعارض منافع مالک الگوریتم و جامعه.
The underlying technologies embodied in autonomous vehicles (AVs) underpin the transportation industry to experience remarkable advancement. Technologies enabling vehicles to function autonomously encompass tangible and intangible components, many of which have already been advanced. The legislature should grant intellectual property (IP) protection to the owner of the said technologies to balance the interests of both individuals and society, encouraging development and responsibility. The Iranian IP regulations might pose challenges when protecting intangible components of AV technologies (such as artificial intelligence and software in sensors) and particularly algorithms; the challenges might lead to increased reliance on trade secret regulations and confidentiality contracts, neglecting benefits for society in the disclosure of algorithms. Exploring IP protection for algorithms, facing challenges, and suggesting solutions inspired by the US and EU practices, this research studies current Iranian IP-related regulations, legal literature, and a newly reviewed bill on industrial properties, which has been passed back to the Iranian Parliament for amendments. Following are the findings: (1) The wording of the Iranian patent laws with pro-innovation interpretation supports the argument that algorithms are patent-eligible and patentable in principle; (2) considering that the idea of an algorithm is protectable, not merely the expressed form of it, and the originality criterion of a subject matter is a presumption, algorithms might fall within the ambit of the Iranian copyright laws; (3) algorithms attract more protection under trade secret provisions of the new bill than previous regulations in Iran. Lastly, after reflecting on the protection costs and individual-society conflict of interests in the three IP systems, the research concludes by proposing legislation on copyright laws in preference to open source. Document Type: Research Paper.
ملخص الجهاز:
خـودران از اجـزا و فناوريهايي تشکيل ميشود که از ميان اين اجزا، قابليت خودراني وسـايل نقليـه ، بـا اضـافه شـدن فناوريهايي به وجود ميآيد که برخلاف اجزاي معمول وسايل نقليۀ غيرخودران ، عموما قابـل لمـس نيستند، بلکه به شکل نرم افزار و در فضاي مجازي وجود دارند و فناوريهاي ارتباطي (مثل اينترنـت اشيا، اينترنت نسل پنجم و فضاهاي ابري)، نرم افزارهاي حسـگر و هـوش مصـنوعي، در تعامـل بـا يکديگر اطلاعات (داده ها) را جمع آوري ، طبقه بندي و پردازش ميکننـد و از آنهـا در تصـميم گيـري براي هدايت خودران بهره ميگيرند (٢٤ :٢٠٢٠ ,Xiong et al).
در ادبيات حقوقي فارسي، حمايت از مالکيت فکري پديدآورندگان نـرم افزارهـا بـه نحـو جـامعي مورد مطالعه قرار گرفته (زرکلام و محوري، ١٣٩٤) و نيز به طور پراکنده در اين بـاره پـژوهش هـايي انجام شده است (شبيري زنجاني و سلطاني وشاره ، ١٤٠٠؛ شبيري زنجـاني و نظـام الملکـي، ١٤٠٠؛ حبيبا و حسين زاده ، ١٣٩٢).
سؤال اصلي در اين سه بخـش ايـن اسـت کـه در مقايسه با نظام هاي حقوقي امريکايي و اروپايي، چگونه ميتوان در نظام حقـوقي ايـران ، از مالکيـت فکري پديدآورنده يا دارندة الگوريتم حمايت کرد؟ در بخش پاياني پـژوهش ، دو نکتـه در سـه نظـام ثبت اختراع ، حق مؤلف و اسرار تجاري با يکديگر مقايسه شده اند و آن ، هزينۀ حمايت قانوني در اين سه نظام ، و تعارض منافع پديدآورنده و جامعه است .
٣. قانون حمايت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ١٣٤٨ دوم ، توليد و توزيع براي نخستين بار در ايران در مادة ١٦ «قانون نرم افزار» و مادة ٢٢ «قـانون ١٣٤٨» (زرکلام و محوري، ١٣٩٤: ٧٧-٨٢) که درنتيجه در اين بخش مورد بررسي قرار نميگيرند.