خلاصة:
به استناد بند های 9 و 18 از پیش نویس سند مبانی الگوی پایه پیشرفت ؛ خردمندی ، فضیلت مداری ، واقع نگری ، آزادی و عدالت از ارکان پیشرفت و ترقی محسوب می گردد. در تبیین افق و تدابیر این برنامه ، معرفی الگوهای تاریخی و معاصر ایران اسلامی از پیش نیازها و بایسته های برنامه جامع پیشرفت کشوراست.در تاریخ معاصر ایران مساله پیشرفت و تبیین مدل ها و الگوهای آن با مفاهیمی همچون «عدالت» ، «قانون» ، « آزادی » و « امنیت » به هم پیوسته است. «رسائل سیاسی» به عنوان بخشی از منابع دست اول تاریخی در تلاش برای تبیین این مفاهیم و ارایه الگویی مناسب و سازگار با فرهنگ اسلامی - ایرانی برای پیشرفت و ترقی ، طرح هایی را ارایه کرده اند که قابل مطالعه ، نقد و بررسی و بهره برداری است.«منهاج العلی » یکی از این رسائل سیاسی است که نویسنده آن ، تلاش دارد به مدد عقل و خرد و با بهره مندی از شریعت الهی و سنت نبوی و مطالعات تاریخی ، مدلی از پیشرفت را ترسیم کند که در آن به حفظ فرهنگ و سنن اسلامی - ملی تاکید شده است.پژوهش حاضر تلاش دارد به این ابهام پاسخ دهد. که نویسنده اثر حاضر تا چه حد با مفهوم پیشرفت ، مبانی ، ارکان ، علل و دلایل آن آشنا بود ؟ و چه مدلی از پیشرفت را عرضه می کرد ؟ بدین منظور با استفاده از روش تحقیق تحلیلی - تبیینی رساله «منهاج العلی » مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. تمرکز نویسنده معطوف به تبیین علل و دلایل ترقی و پیشرفت ، نتایج و آثار آن بوده است و فرضیه اصلی بهره مندی مولف رساله از تبیین های عقلانی و مطالعات تاریخی است. گردآوری داده های اطلاعاتی بر اساس روش کتابخانه ایی انجام یافته است.مهم ترین نتایج بدست آمده نشانگر آن است که نویسنده این رساله با بهرمندی از مطالعات تاریخی و گذار از توصیفات صرف ، به تبیین های عقلانی از مقوله ترقی و پیشرفت پرداخته ، عدالت و قانون را مهم ترین ارکان آن دانسته است. الگوی پیشرفتی که بهبهانی ارایه می کند عدالت محور است.به استناد این نظریه ، عدالت جوهره شریعت و پایه پیشرفت است.شکاکیت و دیدگاه انتقادی و انواع تبیین های عقلانی در این اثر مشاهده می شود.نویسنده تلاش کرده است با تبیین چرایی و چیستی جریان ترقی خواهی و غایت و سرانجام آن ، مدلی برای حرکت ترقی خواهانه ایرانیان ارایه کند که در آن هم بحران های اجتماعی ناشی از مدرنیسم اروپایی کنترل گردد و هم با نظام سلطه غربی که از راه رواج ارزش های فرهنگی خود منابع معنوی و مادی کشور را به یغما می برد مقابله شود.