خلاصة:
حوزة علمیه قم، یک نهاد علمی ـ فرهنگی و اجتماعی تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران است و همچون هر جامعه یا نهاد اجتماعی دیگری که از سیر حرکت آن (تکاملی یا انحطاطی) بحث میشود، میتواند امیدآفرین و اعتمادبخش یا غیر آن باشد. بنابراین، پاسخ به این سوال مهم است که «سیر حرکت تکاملی حوزة علمیه در قم چگونه بوده است؟» با هدف پاسخگویی به سوال مذکور، مفاهیم و بنیادهای نظری، دیدگاههای اندیشمندان اجتماعی و فلاسفه تاریخ درباره حرکت تاریخ و شاخصهای تکامل بررسی گردیده است. با بهرهگیری از نظریه اندیشمندان مسلمان، بهویژه شهید مطهری و آیتالله مصباح یزدی، مبنایی نظری برای پاسخ به سوال مذکور تدارک شده است. مطابق این نظریه، تکامل در هر جامعه یا نهاد اجتماعی (اعتباری یا حقیقی) ناشی از فعلیت یافتن استعدادها و ظرفیتهای بالقوه آن جامعه یا نهاد در یک دوره از تاریخ یا سرتاسر تاریخ است. بررسی سیر حرکت حوزة علمیه قم نشان میدهد این حوزه روند تکامل چهار مرحلهای را پشت سر گذاشته است: مرحله تاسیس فرهنگی، مرحله اجتماعی شدن، مرحله سیاسی شدن و مرحله تمدنی. سیر تکاملی حوزه در یک بررسی تجربی حاکی از عناصر فرهنگی و ظرفیتهای بالقوهای است که امکان حرکت حوزة علمیه قم را در مسیر تکاملی فراهم آورده است. این ظرفیتها یا شاخصها عبارتند از: توحیدگرایی، عقلانیت، شهادت، انتظار، بصیرت و آگاهی، سیاست و ولایت که با تجربه تاریخی از سیر حرکت تکاملی حوزه برداشت میشوند، هرچند به صورت انتزاعی نیز از آموزههای حوزوی قابل اثبات هستند.
Qom seminary is an influential scientific, cultural and social institution in the contemporary history of Iran, and like any other society or social institution whose course of movement (evolutionary or devolutionary) is discussed, it can be hopeful and trust-inspiring or otherwise. Therefore, it is important to answer this question: "What has been the evolutionary course of Qom seminary?" With the aim of answering the mentioned question, the theoretical concepts and foundations, the views of social thinkers and philosophers of history about the history and the indicators of evolution have been investigated. Using the theory of Muslim thinkers, especially Martyr Mutahari and Ayatullah Misbah Yazdi, a theoretical basis has been provided for answering this question. According to this theory, evolution in any society or social institution (mental or real) is caused by the actualization of talents and potential capacities of that society or institution in a period of history or throughout history. Examining the evolution of Qom seminary shows that it has gone through four stages: the cultural establishment stage, the socialization stage, the politicization stage, and the civilization stage. An empirical study of the evolutionary course of Qom seminary indicates the cultural elements and potential capacities that have made it possible for the Qom seminary to move in the path of evolution. These capacities or indicators include: monotheism, rationality, martyrdom, expectation, insight and awareness, politics and guardianship, which derive from the evolutionary course of the seminary through historical experience, although they can also be proved abstractly from the seminary doctrines.
ملخص الجهاز:
com دريافت: 15/02/1401 ـ پذيرش: 19/06/1401 چکيده حوزة علميه قم، يک نهاد علمي ـ فرهنگي و اجتماعي تأثيرگذار در تاريخ معاصر ايران است و همچون هر جامعه يا نهاد اجتماعي ديگري که از سير حرکت آن (تکاملي يا انحطاطي) بحث ميشود، ميتواند اميدآفرين و اعتمادبخش يا غير آن باشد.
بررسي سير حرکت حوزة علميه قم نشان ميدهد اين حوزه روند تکامل چهار مرحلهاي را پشت سر گذاشته است: مرحله تأسيس فرهنگي، مرحله اجتماعي شدن، مرحله سياسي شدن و مرحله تمدني.
بهطورکلي حوزة علميه در دوره مرجعيت آيتالله بروجردي را ميتوان در مقايسه با دوره قبل و دورههاي بعد از ايشان، مرحله دوم از مراحل چهارگانهاي در نظر گرفت که طي آن با انتقال از مرحله فرهنگي به مرحله اجتماعي شدن، فرايند تکاملي را طي کرد و از سوي ديگر، خود زمينه انتقال از مرحله اجتماعي به مرحله سياسي شدن حوزه در زمان مرجعيت امام خميني( را فراهم ساخت.
در مجموع، بررسي وضعيت عمومي حوزة علميه قم در دوره آيتالله بروجردي که مجتهدي روشن و خردمند بود، نشان ميدهد که حوزه يادشده رشد کرد؛ رشدي که بهعنوان يک جنبش فرهنگي، پيشدرآمد جنبش سياسي است که از سال 1340–1341 به بعد در قم شاهد آن هستيم.
2 با وجود این، حوادث 15 خرداد 1342 نشان داد امام خميني( با دريافت اهميت قدرت مردم در جريان تشييع جنازه آيتالله بروجردي و نيز حوادث 15 خرداد، لازم بود حوزه و جامعهاي را که توسط آیتالله بروجردي اجتماعي و مذهبي شده بود، به لحاظ سياسي آماده کند.
بررسي تاريخ معاصر حوزة علميه قم حاکي از سير تکاملي اين نهاد اجتماعي است.