خلاصة:
خداوند برای هدایت انسانها عقل و نیز پیامبران و امامان را برای راهنمایی آنان قرار داده است تا با شنیدن سخنان راهنمایان دین و تفکر و تامل در آنها، راه سعادت و کمال را پیدا و طی طریق کنند. اما انسانها از جهت انسان بودن، برخوردار از هوای نفسی هستند که همواره درصدد غلبه بر عقل و به دست آوردن امامت و امارت وجود آنهاست. هوای نفس در صورت پیروزی، به بدی امر نموده، انسان را به سوی گناهان سوق میدهد. همچنین، نسبت به معاصی حریص بوده، در صورت ارضاء خواستههای آن، عطش بیشتری پیدا کرده، با ایجاد آرزوهای پنداری و روی آوردن به لهو و لعب، زمینة غفلت و هلاکت انسان را فراهم میآورد. هوای نفس، که در انجام گناهان تعجیل دارد، با فراهم شدن شرایط توبه، با بهانهتراشی و توجیهگری، درصدد تاخیر آن است. این پژوهش با محوریت «مناجات الشاکین» امام سجاد، با بیان این ویژگیهای هوای نفس، درصدد توضیح آنها براساس آیات و روایات است.
In order to guide human beings, God has given intellect to them and has sent the prophets and imams to guide them, so that they can find the path to happiness and perfection by listening to the words of the guides of religion and thinking and reflecting on their teachings. But human beings also have sensual desires that always seek to overcome the intellect and gain power and dominance in man’s existence. if victorious, the whim of the soul and the sensual desires command man to do evil and lead him to sins. The whim of the soul is greedy for sins, and the more it satisfies its desires, the greedier it becomes; it creates imaginary and far-reaching desires, leads man to seek libidinous pleasures and provides the ground for his negligence and destruction. When there is a chance for repentance, the whim of the soul, which is hasty in committing sins, seeks to delay repentance using different excuses and justifications. Through focus on Imam Sajjad's "Monajat al-Shakin", this paper states the characteristics of the whim of the soul and seeks to explain them based on verses and hadiths.
ملخص الجهاز:
با توجه به اينکه هواي نفس، همواره و در هر انسانِ غيرمعصوم فعاليت داشته، و درصدد غلبه بر عقل و تنزل انسان به مرتبه حيوانيت است، پرداختن به آن، لازم و ضروري است؛ چون يادآوري خطرات تبعيت از هواي نفس، موجب ميشود تا شناخت انسان با اين دشمن دروني بيشتر شده، خود را آماده مبارزه و مقابله با آن كند.
برايناساس، نفس امّاره عاملي در درون انسان است که او را به ارضاي افراطي اميال پست، امر نموده، مانع شکوفايي ابعاد متعالي وجود وي، و در نتيجه، مانع رسيدن به کمال اصيل انساني ميگردد (مصباح يزدي، ۱۳۹۰، ج ۱، ص ۱۳۶ـ۱۴۰؛ همو، ۱۳۸۸، ص ۱۸۲).
پيش از بيان ويژگيهاي نفس از منظر امام سجاد(، ممکن است اين سؤال مطرح شود که ازيکسو، حقيقت انسان، نفس اوست و از سوي ديگر، هر انسان يک نفس بيشتر ندارد (احزاب: 4؛ ابنسينا، ۱۳۷۵، ج ۲، ص ۳۰۶؛ همو، 1417ق، ص ۳۶؛ صدرالمتألهين، ۱۳۴۶، ص ۲۲۷؛ همو، ۱۳۶۳، ص ۵۵۳)، شکايت کردن از نفس چگونه امکانپذير است؟ در پاسخ اين سؤال بايد گفت: هرچند انسان، داراي نفس واحدي است، ولي همانطور که بيان شد، اين نفس، مراتب گوناگوني دارد.
در اين مبارزه، اگر پيروز ميدان، قوه عاقله باشد و بتواند ساير قوا را تسليمِ رياست و امامت خود كند، آنها را به خدمت بگيرد، انسان به تکامل ميرسد؛ چون عقل در بخشي از مسائل ديني، خود، راهنماي انسان است و در بخشهاي ديگر دين، با کمک شرع و راهنمايان دين، راه هدايت و سعادت را ميپيمايد.