خلاصة:
در دیدگاه آیتالله مصباح یزدی تنها راه رسیدن به سعادت، ایمان و رکن اصلی آن «توکل» بر خداوند متعال است. «توکل» یعنی: انسان با ایمان و باور کامل، همه امور را به خداوند واگذارد و او را تکیهگاهی مطمئن برای خود قرار دهد. در این صورت خداوند نیز او را کفایت میکند. توکل فعلی اختیاری است که به یکباره و ناگهانی حاصل نمیشود، بلکه ملازم با نوع بینش، گرایش و کنش انسانی است. کسب و تقویت بینش و معرفت صحیح اولین گام در رسیدن به توکل است؛ زیرا با بررسی عوامل و موانع توکل در بعد بینشی، میتوان با چشمی باز و به درستی در مسیر توکل قدم گذاشت. اما سوال آن است که کدام عوامل بینشی به تقویت توکل میانجامد؟ و چه موانعی از ایجاد و تقویت آن جلوگیری میکند؟ پژوهش حاضر با هدف بررسی عوامل و موانع بینشی توکل در اخلاقی اسلامی با تاکید بر دیدگاه آیتالله مصباح یزدی، پس از تفحص، جمعبندی، طبقهبندی و ویرایش اطلاعات با روش توصیفی ـ تبیینی انجام شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که برای توکل باید معتقد به توحید بود و علاوه بر اعتقاد، باید به آن باورها ایمان داشت، و باید فهمی درست از خود و رابطه خود با خداوند پیدا کرد و از آن معارف غافل نبود و به این رابطه بیّن توجه داشت. همچنین دانستن نحوه تاثیرگذاری خداوند در عالم و آثار و نتایج توکل نیز تاثیر بسزایی در کسب این فضیلت دارد. از سوی دیگر، فقدان بینش توحیدی، غفلت، عدم درک صحیح از انسان و اعتقاد به وساطت غیرخدا در امور، از موانع بینشی توکل محسوب میشوند.
In the view of Ayatollah Misbah Yazdi, the only way to achieve happiness, faith and its main pillar is "trust" in God Almighty. "Trust" means: a person leaves all matters to God with full faith and belief and consider Him as a sure refuge. In this case, God will also suffice him. Trust is an optional act that does not happen all of a sudden, but is associated with the type of vision, tendency and action. Acquiring and strengthening insight and correct knowledge is the first step in reaching trust; because by examining the factors and obstacles of trust in the dimension of vision, one can step on the path of trust with open eyes and correctly. But the question is, which factors of insight lead to the strengthening of trust? And what obstacles prevent its creation and strengthening? Using a descriptive-analytical method after investigating, summarizing, classifying and editing the data, this paper studies the insightful factors and obstacles of trust in Islamic ethics with emphasis on Ayatollah Misbah Yazdi's point of view. The results indicate that in order to put trust in God, one must believe in monotheism and beliefs and have a correct understanding of oneself and one's relationship with God. Also, knowing how God influences the world, as well as the effects and results of trust, has a great impact on acquiring this virtue.
ملخص الجهاز:
در ديدگاه علامه مصباح يزدي لازمه توکل جبر نيست، بلکه ايشان با توجه به بيانات اهلبيت( ميفرمايد: توکل، نه جبر است و نه تفويض، و نه تکليف ما منتفي است و نه خدشهاي به مؤثر بودن حقيقي خدا وارد است، بلکه توکل امري قلبي است؛ يعني انسان بايد با دل خويش باور کند که کارها به دست خداست و اگر کار خويش را به خدا واگذارد خداوند او را کفايت ميکند: «وَ مَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه» (طلاق: 3؛ مصباح يزدي، 09/12/1391).
علامه مصباح يزدي با توجه به اين تقسيمبندي، توحيد را به چهار دسته اعتقادي، عملي، نفساني و شهودي تقسيم نموده که شناخت و درک اين مراتب براي توکل راهگشاست (مصباح يزدي، 1396، ص 171ـ185): 1) مراتب اعتقادي مراتب اعتقادي توحيد از مقوله شناخت و انديشه است (همانند توحيد ذاتي، صفاتي و افعالي) که بهطور مستقل اصالت دارد و از مراتب ضروري توحيد است؛ زيرا بدون شناخت مراتب اعتقادي، انسان در ديگر مراتب توحيد پيش نخواهد رفت و بالطبع، در تحصيل و تقويت توکل نيز توفيقي نخواهد داشت.
بهعبارت ديگر مراتب عملي توحيد، «توحيد در عبادت» و «توحيد در استعانت» است که به اجمال توضيح آن ميآيد: الف) توحيد در عبادت يعني انسان در مقام عمل، كسي جز خداوند را پرستش نكند و مقابل اين معنا، «شرك در عبادت» است؛ زيرا ممكن است انسان معتقد باشد كه تنها خدا شايسته پرستش است، اما در عمل، براي رسيدن به منفعتي شخصي يا گروهي، ديگري را بپرستد و در برابر غيـرخدا سر تسليم فرود آورد.