خلاصة:
پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش و ارتباط مولفه‌های اراده در تربیت اخلاقی (خودسازی و دگرسازی) با روش توصیفی و تحلیلی ـ استنباطی و با استفاده از منابع درون‌دینی و تاکید بر آرا و اندیشه‌های علامه مصباح یزدی انجام شده است. در این پژوهش نقش و ارتباط شناخت و گرایش و قدرت به‌عنوان عناصر و مولفه‌های تشکیل‌دهندة اراده بررسی گردید و جایگاه عقل، فطرت و وحی به‌عنوان ابزارهای هدایت در تعیین معیارهای انتخاب و جهت‌دهی انتخاب و اراده، توضیح داده شد. کنترل غرایز و انجام کار خیر به‌عنوان مهم‌ترین راهکارها و روش‌های تقویت اراده مطرح گردید و رابطة دوسویة اراده و اخلاق در تقویت یکدیگر بررسی شد. ازآنجاکه تبلور اراده در افراد انسانی به‌سبب عوامل مختلف وراثتی، محیطی و تربیتی متفاوت است، اشاره شد که کسانی می‌توانند با یک برنامة منظم به بالاترین مراحل اخلاقی دست یابند که از اراده‌ای قوی و استوار، که از آن به «عزم» یاد می‌شود، بهره‌مند باشند.
The purpose of this article is to investigate the role of the components of will in moral education (self-improvement and other-improvement) and their relationship, using a descriptive and analytical-inferential method and considering intra-religious sources. The emphasis of this article is on the opinions and thoughts of Allameh Misbah Yazdi. This research investigates the role of cognition, tendency, and power - as the elements and components of will – and their relationship; then explains the position of reason, nature, and revelation - as the means of guidance - in determining the criteria of choice and orientation of choice and will. It then mentions that one of the most important solutions and methods of strengthening the will is controlling instincts and doing good deeds; and investigates the mutual relationship between will and ethics in strengthening each other. Since the manifestation of human being‟s will is a result of various genetic, environmental and educational factors, this article points out that only the ones who have a strong and firm will, called “determination”, may reach the highest moral levels through a well-organized program.
ملخص الجهاز:
با توجه به اينکه خداوند متعالي در عالم طبيعت و در جريان تربيت انسان، آدمي را مختار آفريده و امکان گزينش يا ترک فعل را به او داده است، براين‌اساس انسان از قدرت اختيار و انتخاب و ارادة آزاد براي تصميم‌گيري و انجام عمل برخوردار است؛ با اختيار انتخاب مي‌کند و با اراده آنچه را انتخاب کرده است، محقق مي‌سازد؛ براين‌اساس مي‌تواند امکانات اين عالم را به‌درستي در جهت کمال و سعادت يا به‌نادرست در جهت شقاوت به‌کار گيرد (انسان: 3).
در اين پژوهش تلاش شده است تا با توجه به ديدگاه علامه مصباح موضوعاتي از قبيل عناصر تشکيل‌دهندة اراده، رابطة تکويني ارادة الهي با ارادة آدمي، حکمت اختيار و اراده در انسان، نقش فطرت، عقل و وحي در انتخاب و ارادة انسان، معيار انتخاب و تصميم‌گيري براي انسان، راه‌هاي تقويت اراده در مسير تربيت اخلاقي و مانند آن با نگاهي تحليلي ـ استنباطي بررسي شود.
اين نکته نيز مورد توجه عالمان دين قرار گرفته است که صرف اراده کردن خير و شر، اقتضاي ثواب عقاب را دارد؛ زيرا مبتني بر آگاهي و انتخاب است؛ ازاين‌رو علامه مصباح مي‌فرمايند: ارادة انسان هرچند به‌دليل وجود موانع منشأ انجام كاري هم نشود، خودبه‌خود موضوع حسن و قبح و ارزش‌گذاري اخلاقي است (مصباح يزدي،1393، ص214)؛ چنان‌كه خود اراده كردن نيز مثل انديشيدن، از افعال اختياري دروني و در نتيجه، ارزشي و اخلاقي است و مي‌تواند مورد مدح و ذم قرار گيرد؛ اعم از اينكه از نظر فقهي منشأ ثواب يا عقاب هم باشد يا نباشد.
(
, 
, 
)
