خلاصة:
رأی محکمه به عنوان نتیجه و ثمره فرآیند دادرسی که تجلیگر کنشهای دفاعی متداعیین و کوشش استدلالی و استنباطی قاضی است باید در بستر نظرها و رویهها مورد تحلیل و واکاوی قرار گیرد تا نقاط قوت و ضعف هر رأی خود را بنماید و فرآیند استدلال و استنباط بدنة دستگاه قضایی کشور تقویت یابد. این نقد و تحلیل میتواند توسط قضات، وکلا و حقوقدانان با توجه به مبانی حقوقی و مستندات قانونی و اصول حقوقی به عمل آید و هم ناظر به شکل و اسلوب صدور رأی و هم ناظر به ماهیت و درونمایه و بنمایه استدلال است. نقد و تحلیل میتواند در مقام رد و نقض و نفی ساختار شکلی یا درونمایه ماهوی رأی باشد یا در مقام تایید و ابرام آن؛ یعنی نقد و تحلیل می-تواند حسب مورد و با توجه به رأی مورد واکاوی، دارای بار منفی یا مثبت باشد. نقد و تحلیل رویه قضایی میتواند ناظر به آراء محاکم باشد یا آنکه در مرتبهای بالاتر، ناظر به آراء اصراری یا حتی آراء وحدت رویه؛ همچنین ممکن است موضوع نقد و تحلیل،آراء مراجع قضایی یا اداری باشد. آنچه اهمیت دارد آن که در نقد و تحلیل رویه قضایی چه نقد با رویکرد رد و نفی باشد و چه با رویکرد تایید و ابرام، نگاه مبتنی بر اصلاح و سازندگی رویه قضایی وجود داشته باشد. گاه نقد رویه، ناشی از نقد به قانون است؛ چنین نقدی میتواند به طور تدریجی به اصلاح قانون منتهی شود.
The court’s judgment as a result of the judicial process, which reflects the arguments for the defense of the parties and the reasoning and argumentative efforts of a judge, should be analyzed and reviewed in depth in the context of legal theories and judicial precedent so that the strengths and weaknesses of each judgment are shown and the reasoning and inference processes of the judicial body of the country is strengthened.This critique and analysis can be performed by judges, lawyers and jurists, taking into account the legal basis, the related articles on statutes and legal principles and refer to both the form and style of making a judgment and the merits, theme and foundation of an argument. Critique and analysis can be in a position of rejection, nullification and negation of the procedural structure or a substantive theme of a judgment or they can be in a position of its approval and confirmation. In other words, criticism and analysis taking into account the judgment subject to review can have positive or negative aspect, as the case may be. Critique and analysis regarding judicial precedent can be related to a judgment handed down by a court or, on a higher level to a case where a judge insists on the validity of his previous decision despite the opinion of the Supreme Court, or even to a binding precedent; it is also possible that the subject matter of critique and analysis be judgments made by judicial or administrative authorities. What is of importance is that critique and analysis regarding judicial precedent, whether with the rejection and negation approach or that of the approval and affirmation, there is a view based on the reform and construction of the judicial procedure.Sometimes critique regarding judicial precedent arises out of criticizing the law; this criticism can eventually lead to the amendment of the law.
ملخص الجهاز:
از همين روست که قانون گذار در ماده ٢١١ قانون برنامه پنجم توسعه به درستي انتشار عمومي آراء محاکم را مقرر داشت و البته پيش از آن نيز جامعه علمي حقوقي کشور، با درک اهميت تحليل رويه قضايي، به تدوين کتب و نشرياتي در اين زمينه همت گمارده بود مانند آن چه تحت عنوان «توجيه و نقد رويه قضايي» يا «عدالت قضايي» به قلم مرحوم استاد دکتر ناصر کاتوزيان نگاشته شده است .
اما به هر حال بايدها و نبايدهايي که در اين تحليل آراء قضايي بايد رعايت بشود، چيست ؟ آيين و روش آن چيست ؟ خود اين روش مندي، در توليد ادبيات اهميت بسيار بالايي دارد و اين که ِ چگونه اثربخشي اين نقد و تحليل را بيشتر کنيم ؟ سؤال ديگر اين که ، رأي مورد تحليل با چه ِ معياري انتخاب بشود؟ نتايج آن چگونه تدوين و تبيين و ترويج شود؟ چه افرادي را دعوت کنيم ؟ اينها سؤالهايي است که در کليات ، در ارتباط با نقد و تحليل آراء قضايي قابل طرح خواهد بود.
اما يکي دو نکته متفرقه هم عرض کنم ، يکي اين که در اون مستندات قانوني که آقاي دکتر درويش زاده اشاره کردند، دستورالعمل اتقان آراء قضايي را اضافه کنيم ، که سال ٩٩ نوشته شده توسط معاونت حقوقي و رئيس قوه قضاييه ابلاغ کرد اين دستورالعمل در واقع خيلي مرتبط با اين بحث هست و عناصر و اجزاء يک رأي درست در اين دستورالعمل اتقان آرا آمده و در کار شما ميتواند مورد توجه قرار بگيرد، در کنار ساير مستنداتي که فرمودند .