خلاصة:
مطالعۀ درگیری تحصیلی بهعنوان سازهای که در موقعیت پیشگیرانه در افت تحصیلی و شکست آموزشی قرار دارد، توجه روانشاسنان تربیتی را بهخود جلب کرده است. مطالعات روشمند پیرامون درگیری تحصیلی نشاندهندۀ آن است که این مفهوم از حیثیتی چندبعدی برخوردار است و شامل ابعاد رفتاری، شناختی، عاطفی و عاملیت است. هدف مطالعه پیشرو، بررسی درگیری تحصیلی در روانشناسی معاصر و بررسی مفاهیم متناظر با درگیری تحصیلی در منابع اسلامی است. بدینمنظور نویسندگان با رویکردی کیفی به روش تحلیل اسنادی، به مطالعۀ منابع اسلامی پرداختهاند. حدود شصت مفهوم مرتبط با درگیری تحصیلی یافت شد. مفاهیم شناساییشده مطابق ملاکهای تعیینشده غربالگری و سپس توسط چند تن از کارشناسان حوزۀ دین و روانشناسی اعتبارسنجی شد. یافتههای پژوهش نشان داد میتوان از پنج مفهوم آمده در منابع اسلامی که عبارتند از: طلب العلم؛ تعلّم؛ مذاکرۀ العلم؛ مبادرۀ العلم و مفهوم الحرص علی العلم بهعنوان مفاهیم متناظر با درگیری تحصیلی. نتیجه آنکه در منابع اسلامی مفاهیم متناظر با درگیری تحصیلی در روانشناسی معاصر باشد، یافت میشود.
ملخص الجهاز:
يافتههاي پژوهش نشان داد ميتوان از پنج مفهوم آمده در منابع اسلامي که عبارتند از: طلبُ العلم؛ تعلُّم؛ مذاکرۀ العلم؛ مبادرۀ العلم و مفهوم الحرص علي العلم بهعنوان مفاهيم متناظر با درگيري تحصيلي.
در اين ميان عليرغم درهمتنيدگي و همبودي متغيرهاي تحصيلي (پاشاشريفي و همکاران، 1392)، مطالعات نشاندهندۀ نقش درگيري تحصيلي (Academic Engagement)، بهعنوان عامل فردي مؤثر بر پيشرفت و موفقيت تحصيلي است (شريف موسوي و همكاران، 1394).
3. درگيري تحصيلي در منابع اسلامي از آن جهت که درگيري تحصيلي در ادبيات درونديني مفهومسازي نشده، منطقي است که براي مطالعۀ اين سازۀ چندبعدي، به آن دسته از دادههايي رجوع شود که ناظر به کنش فراگيري و تعلم صادر شده است و گسترۀ معناييشان به موقعيتهاي آموزشي هم ربط پيدا ميکند ازاينرو مناسب است براي مطالعۀ درگيري تحصيلي، مشخصاً آموزههاي حوزۀ علماندوزي مورد بررسي قرار گيرند.
4. اهميت کنشهاي علمي در منابع اسلامي گفتني است در آموزههاي ديني برگرفته از قرآن و روايات، توجه به کنشهاي علمي و ترغيب رفتارهاي بينشافزا از قبيل تفکر، گفتوگوي علمي، فرا گرفتن و آموزش دادن مورد تأکید قرار گرفته است؛ تا جایيکه طيفي از آيات قرآن از قبيل: آلعمران: 191؛ اعراف: 176؛ يونس: 24؛ نحل: 11و44؛ روم: 8؛ نيز آياتي که به هدف رسالت پيامآوران وحي ميپردازد (بقره: 129و151؛ آلعمران: 48؛ جمعه: 2) به اين موضوع توجه شده است.
دامنه اين توجه، بعد گرايشي را هم دربر ميگيرد؛ چراکه مطابق روايات رسيده از معصومان(، داشتن عاطفه مثبت نسبت به علم و عالم، تمجيد و در برخي روايات مورد سفارش هم قرار گرفته است؛ براي نمونه مطابق حديثي از پيامبر اکرم(، بر دوست داشتن عالم و عدم دشمني با او تأکید شده است (شعيري، بيتا، ج 1، ص 38).