خلاصة:
منطقدانان مسلمان حدس را عامل یقین به حدسیات معرفی کردهاند. ازاینرو، آشنایی با چیستی و عناصر سازنده حدس در تحلیل نحوه یقین به حدسیات، امری بایسته است. ابنسینا نخستین منطقدانی است که بررسی گستردهای درباره حدس و قضیه حدسی انجام داده و ابعاد گوناگون آن را بیان کرده است؛ بهگونهای که بر بسیاری از منطقدانان پس از خود تاثیرگذار بوده است. البته برخی شارحان و منتقدان وی دیدگاههای متفاوتی را دراینباره مطرح کردهاند. ازاینرو، نوشتار پیشرو بر آن است تا حقیقت حدس را از نگاه ابنسینا تحلیل کند و سپس آرای شارحان و منتقدان یادشده را طرح کرده و با آن بسنجد. براساس این مقاله، حدس از نگاه ابنسینا عبارت است از انتقال دفعی ذهن به حدوسط صحیح، بدون نیاز به جستوجوی ذهنی که حل مجهول را در پی دارد. برایناساس، اموری چون بهکارگیری قوای حسی، نیاز به انجام فعل جوارحی و کشف ماهیت پدیدهها که برخی شارحان و ناقدان ابنسینا برای حدس برشمردهاند، مقوّم یا جزء لوازم حدس نیستند.
Muslim logicians have argued that conjecture is the cause of certainty in conjectures. Therefore, it is necessary to get familiar with the nature and elements of conjecture in analyzing the way of achieving certainty in conjectures. Ibn Sina is the first logician to conduct an extensive study about conjecture and conjectural proposition and to state its various dimensions. He has influenced many logicians after him. Of course, some commentators and critics have put forward different views in this regard. Therefore, the following article aims to analyze the truth of conjecture from Ibn Sina's point of view and then discuss the opinions of the mentioned commentators and critics. According to this article, from Ibn Sina's point of view, conjecture is the sudden transfer of the mind to the correct middle term, without the need for a mental search that leads to knowing the unknown. Therefore, things such as the use of sensory faculties, the need to perform bodily actions, and the discovery of the nature of phenomena that some commentators and critics of Ibn Sina have mentioned for conjecture are not constituents or parts for conjecture.
ملخص الجهاز:
براساس این مقاله، حدس از نگاه ابنسینا عبارت است از انتقال دفعی ذهن به حدوسط صحیح، بدون نیاز به جستوجوی ذهنی که حل مجهول را در پی دارد.
اما ابنسینا نخستین اندیشمندی است که حدس را بهصورت تفصیلی بررسی کرده است؛ بهگونهای که عمده منطقدانان پس از وی در این موضوع پیرو آرای اویند و تنها افرادی همچون محقق طوسی، فخررازی و شیخ اشراق در برخی زمینهها با وی اختلافنظر دارند.
بنابر آنچه گفته شد، میتوان دیدگاه ابنسینا درباره چیستی فکر را چنین بیان کرد: فکر، مجموع دو انتقال ذهنی است که با هدف حل مجهول انجام میپذیرد: 1.
اما همین قضیه برای شخص دیگری که فاقد حدس است، لزوماً یقینی نیست؛ چراکه او برای تصدیق همان قضیه به جستوجوی ذهنی و یافتن حدوسط نیاز دارد و ممکن است به آن دست نیابد.
از نگاه وی، دلیل انکار قضیه حدسی از سوی منکران، این است که قوه نفسانی لازم برای بروز حدس در آنان محقق نشده است و تا زمانيکه چنین است، نمیتوانند از طریق دیگری به تصدیق یقینی قضیه پيشگفته دست یابند.
اما حدس نیازمند انجام هیچ فعلی نیست؛ چراکه علامت و دلیل پدیده مشاهدهشده نزد ما حاضر است و تنها نیازمند تنبّه ذهن است؛ براي نمونه، در مثال ستارهشناس، فهم اینکه نور ماه از نور خورشید گرفته شده است، به انجام هیچ فعلی نیازمند نیست، بلکه صرف تنبّه ذهنی ستارهشناس به «تفاوت شکل ظاهری کره ماه در ایام مختلف و نسبت آن با خورشید» برای فهم این مطلب کافی است.