خلاصة:
شهید صدر بیتردید از پیشگامان نظریهپردازی قرآنی در دوره معاصر است. او دستیابی به نظریات قرآن را مستلزم استنطاق کلام الهی میداند. تعبیر «استنطاق» هرچند خاستگاهی روایی دارد و همواره در ادبیات دینی مورد استفاده اندیشوران بوده است، اما در اندیشه شهید صدر اصطلاحی خاص و مفهومی کلیدی است که نظریهپردازی قرآنی براساس آن صورت میگیرد. نظر به اهمیت این مفهوم در شناخت دیدگاه شهید صدر نسبت به نظریهپردازی قرآنی، پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی، به تبیین مؤلفههای مفهومی «استنطاق قرآن» در اندیشه او پرداخته است. نتایج پژوهش نشان میدهد استنطاق قرآن از نظر شهید صدر به لحاظ هدف، موضوع و روش، مقولهای متفاوت از تفسیر و تأویل قرآن است و محصول آن در حوزۀ مدلولهای اشاری کلام الهی قرار میگیرد. همچنین این مفهوم متوقف بر مؤلفههایی چون پرسشگری، تطبیق، تاریخمندی، پایانناپذیری، دوسویگی، شعورمندی، قضاوتگری و وحدت متن و مفسّر است که توجه به ماهیت، نقش و نسبتهای آنها، ابعاد پنهان دیدگاه شهید صدر در نظریهپردازی قرآنی را روشن کرده و امکان طراحی مدل نظریهپردازی قرآن براساس دیدگاههای او را فراهم میآورد.
Shahid Sadr is undoubtedly one of the pioneers of Qur’anic theoreticians in the contemporary era. He considers that attaining the theories of the Qur’an requires the inquiry from the Divine Word. Although the interpretation of “inquiry” has a narrative origin and has always been used by thinkers in religious literature, but in the thought of Martyr Sadr it is a special term and a key concept on which the Qur’anic theorizing is based. Considering the importance of this concept in recognizing Shahid Sadr’s view on Qur’anic theorizing, the present study has used a descriptive-analytical approach to explain the conceptual components of “inquiry of the Qur’an” in his thought. The outcomes of the research show that the inquiry of the Qur’an is a different category from the interpretation of the Qur’an in terms of purpose, subject, and method, and its product lies in the field of allusions to the Divine Word. This concept also focuses on such components as questioning, adaptation, historicity, infinity, bilaterality, intelligence, judgment and unity of text and commentator and paying attention to their nature, role, and proportions clarifies the hidden dimensions of Shahid Sadr’s view in Qur’anic theorizing and provides a model for theorizing the Qur’an on the basis of his views.
ملخص الجهاز:
همچنين اين مفهوم متوقف بر مؤلفه هايي چون پرسشگري، تطبيق ، تاريخ مندي، پايان ناپذيري، دوسويگي، شعورمندي، قضاوت گري و وحدت متن و مفسّر است که توجه به ماهيت ، نقش و نسبت هاي آنها، ابعاد پنهان ديدگاه شهيد صدر در نظريه پردازي قرآني را روشن کرده و امکان طراحي مدل نظريه پردازي قرآن براساس ديدگاه هاي او را فراهم ميآورد.
به عنوان نمونه ، مقاله «استنطاق » از صفره و همکاران در مجله پژوهش هاي قرآن و حديث ، مفهوم استنطاق را در لغت و روايات بررسي کرده و ديدگاه هاي مختلف در باب «استنطاق قرآن » را گزارش ميکند و در مورد ديدگاه شهيد صدر، به بيان اين نکته بسنده ميکند که استنطاق از نظر او همان تفسير موضوعي است .
(صفره ، معارف و پهلوان ، ١٣٨٩: ١٥٤؛ ايزدي و اخوان مقدم ، ١٣٩٢: ١١٦) شهيد صدر هدف استنطاق قرآن را تعيين ديدگاه کلام الهي نسبت به موضوعات زندگي بشر (صدر، ١٤٢١: ٢٣) و به عبارتي، دستيابي به نظريات قرآني بيان ميکند (همان ، ٣٤) و در مقابل ، رسالت تفسير ترتيبي را تنها کشف معاني الفاظ و عبارات قرآن ميداند.
(معرفت ، ١٣٧٩: ٤٥٥/٢) با اين توضيحات ميتوان نتيجه گرفت که شهيد صدر با وارد کردن پيش دانسته هاي عصري مفسّر در فرآيند پرسش وپاسخ با قرآن ، الگوي استنطاق خود را بر مبناي پايان ناپذيري فهم طرح ريزي کرده است .