خلاصة:
وندواره اصطلاحی است که برخی دستورپژوهان برای اشاره به عنصری به کار میبرند که از برخی جنبهها شبیه یک تکواژ آزاد است و از برخی جنبهها شبیه به وند. در زبان فارسی، سازههایی را که در مقام جزء آغازی یا پایانی برخی واژههای مرکب به کار میروند که معنای آنها در ترکیب با معنایشان در مقام واژهای مستقل، اندکی تفاوت دارد و کلیت یافته را میتوان وندواره به شمار آورد. پژوهش حاضر از منظر انگارۀ صرف ساخت به تحلیل الگوهای واژهسازی ساختهای مرکب دوجزئی فاقد پایۀ فعلی درونمرکز در زبان فارسی میپردازد که یکی از سازههای این ساختها وندوارهای بوده و یکی از حیوانواژههای«خر»، «سگ» و «شیر» است. روش این پژوهش توصیفیتحلیلی بوده و دادههای آن از پایگاه دادههای زبان فارسی، شبکۀ هستانشناسی فارسنت، پیکرۀ بیجنخان، فرهنگ زانسو، فرهنگ سخن، پیکرۀ وب و وبگاه ویکیپدیای فارسی گردآوری شدهاند. سپس، واژههای مستخرج در فرهنگ بزرگ سخن (انوری، 1381) مورد بررسی قرار گرفته و مواردی که با برچسب منسوخ و یا قدیمی مشخص شده بودند، کنار گذاشته شدند. بوی (۲۰۰۲) جریان تدریجی بودن روند شکلگیری وندوارهها و تبدیل آنها به وند را در پیوستار دستوریشدگی از جزء آزاد واژگانی تا وند دستوری مورد بررسی قرار میدهد و اشاره میکند زمان تبدیل یک جزء آزاد واژگانی به یک وند کاملاًدستوری مشخص نیست. یافتههای پژوهش گویای آن است که اسمهای «خر»، «شیر» و «سگ» در برخی از ساختهای مرکب دوجزئی درونمرکز بدون پایۀ فعلی، نه در معنای اصلی خود، بلکه در هیئت وندواره با یک معنای دستوری عام و قابل پیشبینی مورد استفاده قرار میگیرند. همچنین، یک طرحوارۀ ساختی ناظر بر ساخت هرکدام از این ترکیبها بوده و معنای اجزای ساخت و رابطه آنها، دانش دانشنامهای، بافت و همچنین استعاره، نقش بسزایی در تعیین معنای این صفتهای مرکب دارند.
Affixoids are words that exhibit an affix-like behaviour. In the Persian language, some constituents that are used at the beginning or end of some compound words, are affixoids. The main purpose of this research is to study the Persian endocentric nonverbal Compound constructions which have an affixoid constituent within the framework of Construction Morphology (CM). The data analyzed in this study has been gathered from six sources: Reverse Dictionary (Zansu) (Keshani, 1993), Persian Linguistic Database (PLDB), FarsNet, Farhang-e Bozorg-e Sokhan (Anvari, 2002), Google and Persian Wikipedia. After gathering the data, obsolete and old items have been excluded. The findings of the research show that the animal words (xar) “doncky” , (shir) “lion” and (sag) “dog” are affixoids in some of the endocentric nonverbal Persian compounds with a wholistic and predictable meaning. Also, there is a constructional schema for each of these compounds, in which the meaning of each components and their relationship, encyclopedic knowledge, context, as well as metaphor, play a significant role in determining the meaning of these compounds.
ملخص الجهاز:
اما آنچه که در این پژوهش مورد توجه نگارندگان است ، بررسی دو پرسـش اسـت : نخست آن که چگونه میتوان این ساخت های مرکب را براسـاس نظریـۀ صـرف بـوی (۲۰۱۰) تبیـین کرد؟ پرسش دوم حول ماهیت حیوان واژه ها در این ساخت ها شکل گرفته است ؛ این سـازه ها تکـواژی آزاد هستند یا ونـدی وابسـته یـا مـاهیتی بـین ایـن دو دارنـد؟ بـه منظور بررسـی ایـن سـاخت ها ابتـدا ترکیب های درون مرکزی که حاوی یکی از سه حیوان واژٔە خر، سگ و شیر هسـتند گـردآوری شـده اند، برای این کـار از پایگـاه داده هـای زبـان فارسـی (PLDB)، شـبکۀ هستان شناسـی فارس نـت ، پیکـرٔە بیجن خان ، فرهنگ زانسو، فرهنگ سخن ، پیکرٔە وب و وبگاه ویکیپدیای فارسی استفاده شده اسـت .
umlaut-fähig ‘fit for undergoing Umlaut’ به باور نویسندگان ، دلیل اطلاق وندواره به صفت هایی مانند higfa این است که کاربرد این واژه هـا بـا معنای مقید و متفاوت محدود به یک یا چند ترکیب نیست ، بلکه به صورت زایا، بـا ایـن معنـی مقیـد، برای ساخت ترکیب های جدید به کار میرود.
همان طور که ملاحظه کردید، بررسی پژوهش هـایی کـه پـیش از ایـن انجـام شـده اسـت ، نشـان میدهد که پیش از این مطالعه ای که حیوان واژه ها را در زبان فارسی به عنوان وندواره و در قالـب انگـارٔە نظری صرف ساخت مطالعه کرده باشد، انجام نشده است .