تجلّی مضمون عشق در شعر عرفانی معاصر افغانستان با تکیه بر اشعار مجنون‌شاه‌ کابلی، مستان‌شاه‌ کابلی و حیدری‌ وجودی مقالة

چکیدهپژوهش در ادبیات عرفانی افغانستان در دوره معاصر از حوزه‌های مغفول است، درحالی‌که در این دوره، به‌رغمِ مسائل و مصائبی که بر این کشور وارد شده‌، ادبیات کم‌وبیش از حوزه‌های فعال بوده‌است. در پژوهش حاضر، سه تن از شاعران عارف ـ مستان‌شاه، مجنون‌شاه و حیدری وجودی ـ که در فاصله زمانی صدواند سال اخیر می‌زیسته‌اند اجمالاً معرفی و موضوعِ آشنا و دیرپای ادب عرفانی یعنی عشق در اشعار آنها واکاوی شده‌است. این پژوهش، به‌ روش توصیفی ـ تحلیلی، اساساً به‌دنبال پاسخ این پرسش‌هاست که در اشعار مجنون‌شاه و مستان‌شاه کابلی که پیرو طریقت چِشتیه و حیدری وجودی که پیرو طریقت نقشبندیه است توافق و اشتراک و تفاوت احتمالی در این حوزة مفهومی چه مایه بوده‌است؟ عشق،‌ به‌مثابة شرط وصول به کمال و معرفـةالله، در نظام هستی‌شناسانۀ طریقت چشتیه و نقشبندیه چه جایگاهی دارد؟ و مباحث مهمی همچون تقابل عشق‌وعقل و نسبت عشق مجازی با حقیقی در اشعار سه شاعر نامبرده چگونه بازتاب یافته‌‌است؟ نتایج نشان می‌دهد هر سه شاعر، به‌گونه‌ای متأثر از وحدت وجود و وحدت شهود، عشق را منشاء جهان هستی و غیرقابل تعریف دانسته‌ و آن را عالم وحدت و مقصود غایی سالک معرّفی کرده‌اند که او را از نام‌وننگ فارغ می‌سازد. در اشعار مجنون‌شاه و مستان‌شاه کابلی که شوروحال عرفانی‌شان تاحدی یادآور حال‌وهوای غزل‌های مولانا جلال‌الدین است و همچنین در اشعار حیدری وجودی که متأثر از دمسازی طولانی وی با مثنوی مولاناست، عشق حقیقی صورت تکامل‌یافتۀ عشق مجازی دانسته‌‌ شده و درخصوص تقابل عشق‌وعقل نیز هرسه شاعر عشق را بر عقل برتری داده‌اند.

AbstractResearch in the mystical literature of contemporary Afghanistan, is a neglected field. The sufferings that have been inflicted the country, literature remained an active area. In this research, three mystical poets: Mastan Shah, Majnon Shah and Heydari Wojodi; who lived in the last hundred years have been briefly introduced the theme of mystical literature namely love in their poems. This research, used descriptive-analytical method, seeks to answer these questions. What was the source of agreement, commonality, and possible difference, in the poems of Majnon Shah and Mastan Shah, who follow the Cheshtiyyah order and Heidari Wojodi, who follows the Naqshbandiyyah order? The love's psition as a condition for attaining perfection and knowing God, ontologically Chishtiyyah and Naqshbandiyya? How important are the issues: the contrast between love and reason and relationship between material and real love reflected in their poems? The results show that the poets, influenced by the unity of existence and the unity of intuition, considered the love: the origin of the universe, indefinable and introduced it as the world of unity and the ultimate goal of the seeker. Which frees him from shame. In the poems of Majnon Shah and Mastan Shah, whose mystical state is somewhat reminiscent of the state of Maulana's sonnets, also in the poems of Heydari Wojodi, which is influenced by state of Maulana's Masnavi True love is considered evolved form of material love and regarding the contrast between love and reason, all three poets have been given priority to love over reason.

ايــن پــژوهش ، بــا روش توصــيفي ـ تحليلــي ، بــه دنبــال پاســخ ايــن پرسش هاست که اشتراک ها و تفاوت هاي اشعار مجنون شاه و مستان شاه کابلي کـه پيرو طريقت چشتيه اند با حيدري وجودي که پيرو طريقت نقشبنديه است ، در ايـن حوزٔە مفهومي چيست ؟ عشق ، به مثابه شرط وصول به کمال و معرفـت الله ، در نظـام هستي شناسانۀ طريقـت چـشتيه و نقـشبنديه چـه جايگـاهي دارد؟ و مباحـث مهمـي همچون تقابل عشق وعقل و نـسبت عـشق مجـازي بـا حقيقـي در اشـعار سـه شـاعر نامبرده چگونه بازتاب يافته است ؟ نتايج نشان مي دهد هر سه شاعر، به گونه اي متأثر از وحدت وجود و وحـدت شـهود، عـشق را منـشأ جهـان هـستي و تعريـف ناپـذير دانسته و آن را عالم وحدت و مقصود غايي سـالک معرفـي کـرده انـد کـه او را از نــام وننــگ فــارغ مــي ســازد. ٢- پيشينة پژوهش باوجود تلاش برخي از محققان ، تاکنون کيفيت بازتاب عشق در اشعار مجنـون شـاه کـابلي ، مستان شاه کابلي و حيدري وجودي واکاوي نـشده و در کتـاب هـاي پژوهـشگران غالبـا بـه معرفي آثار و زندگي نامۀ اين شاعران بسنده شده است . In this research, three mystical poets, Mastan Shah, Majnon Shah and Heydari Wojodi, who lived in the last one hundred years, have been briefly introduced and the concept of love, as the underlying theme of mystical literature, has been examined in their poetry. Keywords: Mystical poetry, Afghanistan, Love, Majnon Shah Kabuli, Mastan Shah Kabuli, and Heydari Wojodi.