خلاصة:
یکی از ارکان ضروری برای اطمینان از انطباق با شریعت بازارهای مالی کشورهای اسلامی، وجود نظارت شرعی است. حاکمیت نظارت شریعت به مجموعه ترتیبات سازمانی و نهادی مربوط میشود که از طریق آن یک نهاد ارائهدهنده خدمات مالی اسلامی اطمینان حاصل میکند که در ورای ساختارهای خود، یک نظارت شرعی موثر و مستقل وجود دارد. هدف از این پژوهش آسیبشناسی دقیق فرایند نظارت شرعی در بازار سرمایه جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر جایگاه کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار است. این پژوهش کیفی از منظر هدف کاربردی و از منظر ماهیت و روش توصیفی ـ پیمایشی محسوب میشود و با استفاده از روش پدیدارشناسی توصیفی انجام گرفته است. تعداد مشارکتکنندگان در این پژوهش 25 نفر از اعضای کمیته فقهی اصلی و فرعی سازمان بورس و اوراق بهادار، مسئولان، مدیران و کارشناسانی است که به فراخور دستور جلسات کمیته فقهی، در تمام یا برخی جلسات آن حضور داشتهاند که به روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند. بنا به یافتههای تحقیق، اشکالات موجود در دستورالعمل کمیته فقهی، مشکلات فرایند نظارت شرعی، ضعف آموزش کارگزاران و مشتریان بازار، و عدم فرهنگسازی نسبت به حضور ناظران شرعی در بازار سرمایه، چهار مولفه محوری در آسیبشناسی نظارت شرعی بازار سرمایه میباشد.
One of the essential elements to ensure the compliance with Sharia of financial markets of Islamic countries is the existence of Sharia supervision. The governance of Sharia supervision is related to the set of organizational and institutional arrangements through which an Islamic financial services provider ensures that there is an effective and independent Sharia supervision behind its structures. An analysis of the legal supervision process in the capital market of the Islamic Republic of Iran with emphasis on the position of the jurisprudential committee of the Securities and Exchange Organization is the purpose of this reaserch. Using a descriptive-phenomenological method, this research is qualitative from the point of view of practical purposes, and descriptive survey from the point of view of nature. In this research, 25 members of the main and sub jurisprudential committees of the Securities and Exchange Organization, officials, managers and experts have participated, who were present in all or some of the jurisprudential committee's meetings and were selected by purposeful sampling. According to the findings, the flaws in the legal committee's instructions, the problems of the Sharia supervision process, the lack of training of brokers and market customers, and the lack of culture regarding the presence of Sharia supervisors in the capital market, are the four main components in the pathology of Sharia supervision of the capital market.
ملخص الجهاز:
مقالة پژوهشي: آسيبشناسي نظارت شرعي بازار سرمايه جمهوري اسلامي ايران(با تأکيد بر نقش کميته فقهي سازمان بورس و اوراق بهادار) ( عليرضا فتاحي/ كارشناس ارشد معارف و مديريت مالی دانشگاه امام صادق(، تهران، ایران alirezafatahi87@yahoo.
هدف از اين پژوهش آسيبشناسي دقيق فرايند نظارت شرعي در بازار سرمايه جمهوري اسلامي ايران با تأکيد بر جايگاه کميته تخصصي فقهي سازمان بورس و اوراق بهادار است.
این نهاد تاکنون نيز آثار و نتايج پرباري براي بازار سرمايه به ارمغان آورده است؛ ازجمله این دستاوردها ميتوان به ارتقاي سطح اعتماد عمومي نسبت به شرعي بودن فعاليتهاي بازار سرمايه، کاهش ريسک شريعت، کارايي و کارآمدي بالاتر بازار سرمايه اسلامي، تدوين صحيح قوانين و دستورالعملها براساس موازين فقه اسلامي، بهروز بودن بازار سرمايه از طريق طراحي ابزارها و نهادهاي مالي جديد سازگار با شريعت و ايجاد يکپارچگي و هماهنگي لازم جهت دستيابي به راهحلهاي فقهي روشن اشاره کرد.
سازمان حسابداري و حسابرسي نهادهاي مالي اسلامي (AAOIFI) نيز طبق استانداردهاي خود در سال 2010، به ارائه استانداردهايي در زمينه هيئت نظارتي شريعت: تأسيس، ترکيب و گزارشدهي و استانداردها و اصول راهنماي مشخص براي شوراي فقهي بانکها و يا مؤسسات پرداخته است.
در صورت فقدان چنين واحدهايي (که وظيفه نظارت بر انطباق عملکرد بازار سرمايه با تعاليم شرعي را بر عهده دارند)، کميته فقهي سازمان قادر نخواهد بود عملاً انطباق پيوسته عملکردها و اجراي مصوبات را با تعاليم شريعت بررسي کرده و ريسک عدم سازگاري فعاليتها با تعاليم اسلامي را مديريت کند (هيئت خدمات مالي اسلامي، استاندارد 10).