خلاصة:
زمینه و هدف: در تاریخ ادبیات فارسی هریک از شاعران براساس اندیشه و نگرش خاص خود، به مرثیه سرایی پرداخته و عواطف خود را در مراثی بازتاب داده اند. عنصر عاطفه در مرثیه حضوری پررنگ دارد و در ادبیات برابر با «من عاطفی» است و ازآنجاکه مرثیه بیانگر احساسات و عواطف انسانی است، عرصۀ مناسبی برای بازنمایی «من عاطفی» ایجاد میکند. با بررسی من عاطفی در مرثیه های شاعران میتوان علاوه بر آشکار کردن اوضاع روحی و روانی آنها، به دلایل گرایش آنها به مرثیه و همچنین فضای اجتماعی پی برد.
روش مطالعه: در مقاله حاضر به شیوۀ تحلیل کیفی و براساس منابع کتابخانه ای، پس از تبیین و تعریف «من عاطفی» و انواع آن از دیدگاه روان‌شناسی و ادبی، مهمترین مرثیه های مندرج در اشعار شاعران فارسی از عصر رودکی تا حافظ از نظر نوع من عاطفی بازتاب یافته در مرثیه های آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
یافته ها: بیشترین بسامد من عاطفی محدود و فردی در مرثیه های درباری است؛ من اجتماعی در مرثیه های اجتماعی و مذهبی، و من متعالی در مرثیه های فلسفی دارای بیشترین بسامد است؛ در مرثیه های خانوادگی و شخصی من فردی و متعالی بیشترین بازتاب را دارد.
نتیجه گیری: کنش عاطفی و همدلی زبان همواره برای شاعران بزرگ، اهمیت داشته است؛ چراکه در این نوع از کنش زبانی، جهتگیری و تمایل پیام بسوی «من» است. ازآنجاکه نوع ادبی مرثیه حاصل عدم انطباق ذهن شاعر با واقعیت تلخ و خصمانۀ بیرونی است، در شعر شاعران برجسته، تجلی «من» اجتماعی و متعالی بیشتر است؛ تحول و رشدیافتگی «من عاطفی» در اشعار این شاعران از تسلط آنها بر خویشتن و توجه بیشتر به عالم ملکوت و گذر از عالم خاکی خبر میدهد.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: In the history of Persian literature, each of the poets, based on their own thoughts and attitudes, has composed a lament and reflected their emotions in a lament. The element of emotion is presents in the mourning; The element of "emotion" in literature is equal to the "emotional self" And since mourning expresses human feelings and emotions, creates a good space to represent the "emotional self". By examining self emotions in the poet’s laments, in addition to revealing their mental and psychological states, we can understand the reasons for the poets' tendency to lament as well as their social atmosphere.
METHODOLOGY: In the present article, by qalitative analyzing the texts and based on library sources, after explaining and defining the "emotional self" and its types from a psychological and literary point of view, the most important elegies in the poems of persian poets from the age of Rudaki to the age of Hafez, have been examined.
FINDINGS: The results show that the highest frequency of limited and individual emotional self is in court elegies; The social self has the highest frequency in social and religious elegies, and the transcendent self in philosophical elegies; In familia and personal laments, the individual and transcendent_self have the most reflection.
CONCLUSION: The emotional action and empathy of language has always been important for great poets, because in this type of lingual action, the direction and tendency of the message is towards "self". Since the type of lament is the result of the contrast between the poet’s mind with the external hostile and bitter reality, therefore, the manifestation of the social and transcendent self is more. The evolution of the "emotional self" in the poems of these poets indicates their mastery of self and more attention to the spiritual world and the pass the physical world.
ملخص الجهاز:
ازآنجاکه نوع ادبي مرثيه حاصل عدم انطباق ذهن شاعر با واقعيت تلخ و خصمانۀ بيروني است ، در شعر شاعران برجسته ، تجلي «من ِ» اجتماعي و متعالي بيشتر است ؛ تحول و رشديافتگي «منِ عاطفي» در اشعار اين شاعران از تسلط آنها بر خويشتن و توجه بيشتر به عالم ملکوت و گذر از عالم خاکي خبر ميدهد.
در پژوهش پيش ِرو پس از تبيين و تعريف «منِ عاطفي» و انواع آن از ديدگاه روانشناسي و نيز با بهره گيري از آراي برخي صاحب نظران در حوزة ادبيات ، مرثيه هاي مندرج در اشعار شاعران فارسي (از قرن چهارم تا هشتم ) را بررسي و تحليل کرده و سپس نوع «من ِ» بکاررفته در آنها را مشخص کرده ايم ؛ درضمن اين ارزيابي، مجهولات زير بر خواننده معلوم خواهد شد که منِ عاطفي چيست و انواع آن کدام است ؟ کداميک از انواع منِ عاطفي در مرثيه هاي شاعران بسامد بيشتري دارد؟ سعي نگارندگان بر اين بوده تا بيشتر مرثيه هاي موجود در ديوان شاعران را بررسي کرده و بازتاب منِ عاطفي در آن مرثيه ها را نشان دهد، اما بدليل جلوگيري از اطالۀ کلام فقط به ذکر شاخصترين مرثيه هاي شاعران بسنده کرده اند؛ همچنين در بيشتر مرثيه ها فقط به ذکر بيت مَطلع اکتفا شده ، اما گاهي بدليل اهميت موضوع ، ابيات بيشتري از يک مرثيه آمده است .
ir : Responsible author) Mohammad Khosravi Shakib: Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Lorestan University, Khoramabad, Iran.
(
, 
, 
)
