مطالعۀ شخصیت‌پردازی در منظومه های لیلی و مجنون و خسرو و شیرین امیرخسرو دهلوی و نامی اصفهانی با تاکید بر نظریۀ ساختارگرایی پراپ مقالة

زمینه و هدف: لیلی و مجنون و خسرو و شیرین داستانهای معروفی هستند که شاعران بسیاری آنها را به نظم کشیده اند. امیرخسرو دهلوی و نامی اصفهانی از سرایندگانی هستند که این دو داستان را با توجه به شرایط زمانی و مکانی خود به نظم کشیده و نسبت به داستان اصلی در سروده نظامی، دگرگونیهایی در آن ایجاد کرده اند. هدف این پژوهش بررسی و تحلیل شخصیت‌پردازی این منظومه ها براساس نظریه پراپ و مقایسه شخیصتهای کلیدی با یکدیگر است. روش مطالعه: روش مطالعه توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای منابع کتابخانه ای با توجه به نظریه شخصیت پردازی پراپ است. یافته ها: خسرو و شیرین و لیلی و مجنون از منظر شخصیت تابع شرایط روزگار خود هستند و سرایندگان با ایجاد تغییراتی اندک در داستان، شخصیتهای مشابهی را آفریده اند. در این چهار منظومه اصل داستان ثابت است و تنها برخی عناصر داستان جابجا یا کم و زیاد شده اند. معرفی شخصیتها بیشتر ازطریق توصیف مستقیم، کنشهای شخصیتها و گفتگو انجام شده است. نتیجه گیری: خسرو و قیس قهرمانانی هستند که دربرابر خود رقبا و موانعی دارند. عامل انگیزنده خسرو در منظومه امیرخسرو، شاپور و در منظومه نامی، حکیمان سخن سنج هستند که نقش اعزام گر دارند. در هر دو منظومه شاپور و نکیسا و باربد بعنوان یاریگر محسوب میشوند، ولی اعزام گر قیس، نیروی درونی خود اوست و یاریگران او نیز عملا نمیتوانند کمکی کنند و موانع، قدرت بیشتری دارند. در منظومه های خسرو و شیرین، شخصیت شریر وجود دارد ولی در منظومه های لیلی و مجنون، شریر به آن معنا نیست و تنها موانع وجود دارند. شخصیت زنان در این چهار منظومه از نظر اخلاقی قابل‌قبولتر توصیف شده و آنها را در قبال مشکلات و غم عشق استوارتر نشان داده است و از میان شخصیتهای مرد تنها خسرو دارای ویژگیهای منفی هوسبازی میباشد و در منظومه نامی اقتدار کمتری دارد و دربرابر عشق شیرین صبوری نمیکند. مجنون نیز در قبال غم عشق بی‌اختیار و ضعیف است و قادر به تحمل آن نیست و جان خود را از دست میدهد. امیرخسرو و نامی، بنابر شرایط زندگی خود، به لیلی آزادی عمل بیشتری داده و لیلی و مجنون را با روابط بیشتری توصیف کرده اند.

BACKGROUND AND OBJECTIVES: Leyli and Majnoun, as well as Khosrow and Shirin are famous stories that have been composed into verses by many poets. Amir Khosrow Dehlavi and Nami Esfahani are the poets who versified these two stories commensurate with their own time and place conditions, and also made changes to the main poem composed by Nizami. This research aims to investigate the characterization of these versified stories using the Propp’s Theory and comparing key characters with each other. METHODOLOGY: For this bibliographical research based on Vladimir Propp’s theory, the descriptive-analytical methodology was adopted for conducting this research. FINDINGS: Characteristically, Khosrow, Shirin, Leyli and Majnun are all subjects to the conditions of their time. Little change has been made in the storyline with similar characters. In these four versified stories, the main plot of the story is a fixed one, with only some elements of the story being changed, eliminated or added. The introduction of characters is mostly done by direct description, interaction between characters and their conversations. CONCLUSION: Khosrow and Ghais are both heroes that confront their rivals and obstacles. The motivator of Khosrow in Amir Khusrow’s narrative poems, is Shapour, whereas in Nami’s version, vise speakers considered as dispatchers motivate Khosrow. In both narrative poems, Shapour, Nakisa and Barbod are the helpers. The dispatcher of Ghais is his drive; his helpers cannot be of any help to him as obstacles are more powerful. There is villain in Khosrow-Shirin narrative poems whereas there are none in Leyli-Majnun but obstacles. Female characters in all four narrative poems are morally more realistic than male figures as the formers are depicted more resilient to difficulties and love melancholia. Among male characters, only Khosrow has a negative characteristic (he is a player) and has a less authoritative character in Nami’s version as he doesn’t show patience towards Shirin’s love. Majnun is weak and helpless towards love melancholia and is unable to tolerate it and dies. Both Amir Khusrow and Nami give Leyli more freedom of action as a consequence of their life condition and have both depicted a more detailed relationship for Leyli and Majnun, which is different from Nizami’s original version.

مطالعۀ شخصيت پردازي در منظومه هاي ليلي و مجنون و خسرو و شيرين اميرخسرو دهلوي و نامي اصفهاني با تأکيد بر نظريۀ ساختارگرايي پراپ مليحه مظفريخواه ١، ابوالقاسم قوام *١، حسن ذوالفقاري 2 ١- گروه زبان و ادبيات فارسي، دانشکده ادبيات و علوم انساني، دانشگاه فردوسي مشهد، مشهد، ايران . com ORIGINAL RESEARCH ARTICLE Vladimir Propp’s Character Types in Leyli-Majnun and Khosrow-Shirin Narrative Poems by Amir Khusrow and Nami Esfahani M. Amir Article History: Khosrow Dehlavi and Nami Esfahani are the poets who versified these two stories commensurate with their own time and place conditions, and also made changes to Received: 04 April 2022 the main poem composed by Nizami. شخصيت پردازي خسرو و شيرين و ليلي و مجنون در چهار منظومۀ موردبحث مهمترين شخصيتهاي داستان خسرو و شيرين همين دو عاشق و معشوق هستند، ولي در کنار آنها شخصيتهاي جانبي چون فرهاد، شکر، مريم ، شاپور، مهين بانو، نکيسا و باربد نيز نقشهايي ايفا ميکنند؛ اما براي تبيين کامل ابعاد شخصيتها بايد به ويژگيهاي مهمترين شخصيتها بپردازيم ؛ يعني خسرو، فرهاد و شيرين که مثلث عشقي ترتيب داده اند؛ زيرا درمورد مريم و شکر نميتوان عشق را منشأ اثر دانست به اين دليل که خسرو بعنوان مردي هوسباز، به دلايل سياسي يا تنهايي به اجبار به آنها روي آورده و سپس بسادگي رهايشان کرده است ؛ اما شيرين تنها عشق خسرو است که همواره در فکر و ذهن اوست و درنتيجه وصال نيز روي ميدهد.