خلاصة:
شروع و تا رسیدن به نتیجه مطلوب ادامه مییابد. برای آن مقومات و ویژگیهایی نیز چون
تلاشمندی، مسئلهداری، روشمندی و نوآوری را ذکر کردهاند. از آنجاکه مفاهیم، متاثر از
پیشانگارها و شرایط حاکم بر محیط خود شکل میگیرند، برای پژوهشگران دینی، بسیار مهم
در ادبیات دینی از چه ماهیّت و هویّتی برخوردار است؟ تمایزات و اشتراکات آن» پژوهش «است که
با مفهوم پژوهش به معنای نوین چیست؟ هدف این پژوهش، بررسی دایره مفهومی پژوهش و
مقومات اصلی دخیل در آن با نگاه دینی است؛ تا میزان هماهنگی و همسویی آن با پژوهش
امروزی دانسته شود. این مقاله با ردیابی واژگان دینی که به نحو استقلالی و یا به نحو مجموعی
همافق با مفهوم پژوهش هستند، بانک واژگانی تشکیل داده و وجه دلالت آنها بر پژوهش به
معنی امروزی را مورد بررسی قرار داده است. آنچه از تتبع در آیات و روایات بدست میآید، مفهومی
که به نحو استقلالی دلالت تامی بر معنی امروزین پژوهش داشته باشد یافت نمیشود. همچنین با
ترکیب مجموع مفاهیم جزئی نیز نمیتوان به چنین مفهومی از پژوهش و با چنین مقوماتی دست
یافت. هرچند در عناصری چون کوششمندی و روشمندی اشتراک دارند؛ اما تمایزاتی نیز در
عناصر نوآوری و مسئلهمحوری دارند.
ملخص الجهاز:
اين پژوهش در پي پاسخگويي به اين سئوالات است : جايگاه و موقعيت مفهوم پژوهش به معني امروزين آن در مفاهيم و آموزه هاي ديني کجاست ؟ آيا مفهوم خاصي در آموزه هاي ديني به صورت تام و کامل بر مفهوم پژوهش دلالت دارد؟ آيا با ترکيب و آميزش مفاهيم چندگانه و تشکيل نظام مفاهيم در آموزه هاي ديني ميتوان به مفهوم پژوهش دست يافت ؟ نسبت مفهوم پژوهش به معناي امروزين آن با آنچه در حوزه هاي علميه و ادبيات ديني از اين مفهوم متبادر ميشود، چيست ؟ آيا مقومات مفهومي پژوهش ، مورد امضاي دين و محافل دين پژوهي هست ؟ اشتراکات و امتيازات آن دو کدامند؟ روش پژوهش در اين پژوهش پس از تعريف پژوهش و يافتن مقومات آن ، با روش اسنادي و کتابخانه اي، ابتدا کليه اصطلاحاتي که در زبان عربي به نحو کامل مترادف واژه پژوهش (به معني امروزين آن ) تلقي ميشوند، از طريق اصطلاح نامه هاي تخصصي پژوهش و کتب روش تحقيق گردآوري ميشوند؛ سپس با جستجوي در آيات و روايات وجه دلالت مفهومي اين واژگان در زمان صدور نصوص مورد بررسي و تحليل قرار ميگيرد؛ تا بدين وسيله اشتراکات و اختلافات معنايي فهميده شود.
همان گونه که در بررسيها واضح شد، دو واژه «الفحص العلمي» و «البحث العلمي» که بر معني جستجو و طلب علم همراه با اجتهاد و کوشش و تلاش علمي دلالت دارد، ميتواند قرابت 15 معنايي با پژوهش داشته باشد، و طبيعتا اين با واژه تعلم و دراسه که جنبه آموزشي دارند، تفاوت دارند؛ اما از آنجاکه مؤلفه هاي آن دقيقا در آيات و روايات بيان نشده است ، نميتواند به صورت تام و کامل مترادف «پژوهش » به معني امروزي تلقي شود؛ چراکه تتبع و جستجوي علمي، قدر متيقن ، جزو مقدمات پژوهش تلقي شده و پژوهش در معناي امروزي، تنها با تتبع کامل نميشود؛ بلکه مضاف بر آن روشمندي، مسئله محوري و نوآوري را بايد به همراه داشته باشد.