منظومۀ خنگارنامه، سرودۀ 878 ق: منبعی مهم در تاریخ عثمانی، ظهور مشعشعیان، تاریخ هرمز و بحرین، سلاطین قره‌قویونلو و آق‌قویونلو مقالة

آینه میراث پاییز و زمستان 1401 - شماره 71 التصنيف ب (Ministry of Science/ISC (‎29 صفحة - من 51 إلی 79 )

الکلمات المفتاحية: خنگارنامه میرعلی بن مظفّر طوسی میر معالی سلطان محمّد فاتح تلفّظ‌های عامیانه تاریخ ایران هرمز مشعشعیان قراقویونلوها بحرین آق‌قویونلوها تاریخ عثمانی history of Iran Hormuz Bahrain Khongārnāma Mīr Alī b. Mozaffar of Tūs Mīr Ma’āli Sultān Mohammad Al-Fātih history of the Ottomans Musha’sha’i dynasty Āq Qoyūnlū Qarā Qoyūnlū Persian informal pronunciations اطلاعات شاه سلطان الوند محمد فاتح عثمانی تاریخ

fa en

خلاصة:

منظومۀ خنگارنامه یا خوانگارنامه سرودۀ میرعلی بن مظفّر طوسی، متخلّص به «معالی» و «میر معالی» در سال 878ق به پادشاه عثمانی، سلطان محمّد فاتح پیشکش شده است. خنگارنامه از منابع مهمّ فارسی در تاریخ عثمانی و تاریخ برخی از سلسله‌های ایران و بین‌النّهرین، مانند آق‌قویونلوها و قراقویونلوها و همچنین برخی حکومت‌های محلّی، مانند مشعشعیان و حاکمان هرمز و بحرین است، امّا به دلیل اطّلاعات ناقصی که در فهرست‌نویسی نسخۀ منحصر بفرد آن ارائه شده، تاکنون در پژوهش‌های مرتبط با تاریخ ایران مورد توجّه قرار نگرفته است. در این مقاله به شناساندن سراینده، ویژگی‌های متن و اطّلاعات تاریخی و اجتماعی و زبانی مندرج در آن پرداخته شده است.

ملخص الجهاز:

تا جایی که می‌دانیم، فقط در دو اثر سدۀ نهم اطّلاعاتی برای نمونه در چند موضع از نامه‌های مندرج در کلام المهدی به همین باور اشاره شده (نسخۀ 10222 مجلس، گگ 320پ، 337ر، 349ر) امّا چنانکه کسروی نیز اشاره کرده، ادّعای مهدویّت مشعشع با اصول تشیّع اثنی‌عشری و به‌ویژه زنده بودن امام مهدی(عج) در تناقض است (کسروی، 1330: 22). کتاب تاریخ غیاثی در دسترس قاضی نورالله شوشتری (1019ق) بوده و او با تصریح به استفاده از آن، اطّلاعات مشعشعیان را از همان‌جا در مجالس المؤمنین نقل کرده است (شوشتری، 1354: 2/395-402)؛ امّا ظاهراً به نقد منابع خود نپرداخته، زیرا در یک جا ظهور محمّد بن فلاح را در سال 840ق پس از مناظرۀ شیخ احمد بن فهد حلّی با علمای بغداد به ترغیب میرزا اسپند بن قرایوسف قراقویونلو (حاکم محلّی در بغداد و نواحی؛ د 848ق) دانسته، امّا در ذیل یادکرد سادات مشعشع، ظهور او را در سال 828ق ثبت کرده است. جز این دو اثر سدۀ نهم، در احسن‌التّواریخ (نگاشتۀ 985ق) نیز ذیل شرح رویدادهای سال 858ق به استیلای سیّد محمّد بن فلاح بر حویزه (= هویزه)، دزفول، ششتر و جنگ‌های او و استفاده از کتاب استادش ابن فهد در علوم غریبه و ادّعای او مبنی بر اینکه پیشرو 1 امام مهدی عج است و ایشان به‌زودی ظهور می‌کنند، اشاره شده و اینکه جهانشاه قراقویونلو (حک‍ 843-872ق) علی شکربیگ را به جنگ او فرستاد امّا پس از چندی، او را برای جنگ با اوزون‌حسن (حک‍ 861-882ق) بازگرداند (روملو، 1384: 524-526).

استلام ملف الإرجاع :
(پژوهیار, , , )

تحميل
تحميل HTML

رابط قصير:

صفحة:

دخول / الاشتراک

تحتاج الدخول لعرض محتوى المقالة. إذا لم تكن عضوًا ، فتابع من الجزء الاشتراک.

دخول