خلاصة:
در حوزه قراردادها، غبن از موضوعات مهم و کاربردی قلمداد میگردد. در پژوهش حاضر نگارنده تلاش نموده تا به
شکل تطبیقی به بیان مفهوم، شرایط تحقق، آثار و مسقطات غبن در نظام های حقوقی ایران و افغانستان با تتبع در منابع
فقهی مذاهب خمسه اسلامی بپردازد. یافته های پژوهش نشان میدهد که قانون مدنی افغانستان به تبع دیدگاه فقهای
مذهب حنفیه غبن مجرد و عاری از فریب را به عنوان یک خیار قبول ندارند. در حالیکه قانون مدنی ایران به تبع
دیدگاه مشهور حقوقدانان و فقهای امامیه قائل به ثبوت خیار غبن هستند. قانون مدنی افغانستان برای تحقق غبن
شرایطی همچون معوض بودن قرارداد، جهل مغبون، همراه بودن غبن با فریب و فاحش بودن را لازم میداند در
حالیکه نظام حقوقی ایران همراه بودن غبن با فریب را جزء شرایط تحقق خیار غبن نمیداند. غبن فاحش همراه با
تغریر در نظام حقوقی افغانستان، اثری شبیه خیار غبن در نظام حقوقی ایران را دارد یعنی ثبوت حق فسخ برای مغبون یا
حق مطالبه مابه التفاوت از غابن
ملخص الجهاز:
اما در نظام حقوقي افغانستان ، مجله الاحکام العدليه (قانون مدني دولت عثماني) اکثر فقهاي شوافع و احناف ، صرف وقوع غبن باعث ايجاد خيار نميشود، بلکه غبن ، در صورتي خيار را براي مغبون ايجاد خواهد کرد که افزون بر فاحش بودن ، مبتني بر تدليس و فريب نيز باشد.
٣-٣ فاحش بودن غبن شرط مذکور را هر دو نظام حقوقي مورد تاکيد قرارداده و از اين منظر بين حقوق ايران و افغانستان تفاوتي به چشم نميآيد چنانچه فقره ١ ماده ٥٧٥ قانون مدني افغانستان تصريح ميدارد که : «غبن فاحش موجب فسخ ميگردد».
اما طبق نظر اکثر فقهاي اهل سنت و به تبع آن قانون مدني افغانستان ، براي تحقق غبن اين شرط بايد موجود باشد و الا غبن فاحش ولو اينکه همراه با جهل مغبون هم باشد، فاقد اثر است .
قانون مدني افغانستان نيز با پيروي از نظريه مذکور در ماده ٥٧٧ مقرر مي دارد که : «هرگاه از احتياج يا عدم تجربه و يا ضعف ادراک يکي از عاقدين سوء استفاده به عمل آمده و به اثر آن غبن فاحش در عقد موجود گردد، شخص فريب خورده ، ميتواند در خلال مدت يک سال از تاريخ انعقاد عقد، بطلان عقد يا تنقيص وجايب خود را به اندازه معقول مطالبه نمايد.
نتيجه نتيجه آنچه بيان شد اينست که : ١- خيار غبن طبق نظر مشهور و اجماع فقهاي اماميه يکي از اقسام خيارات بوده و از اساسيترين شرايط تحقق آن جهل مغبون نسبت به قيمت واقعي کالاو فاحش و غير قابل مسامحه بودن تفاوت ميان عوضين است .