مباني فلسفي پژوهش تركيبي و نقد آن مقالة

مبانی فلسفی‌، نظامی از باورداشت‌های بنیادی است که بر پژوهش‌، چگونگی اجرا و روش‌های آن تاثیر می‌گذارد. مقالة حاضر با هدف تبیین مبنای فلسفی پژوهش ترکیبی تدوین شده است. در پژوهش ترکیبی، از رویکردهای نظری متفاوت‌، طرح‌های متنوع ترکیبی‌، روش‌های گوناگون گردآوری و تحلیل داده‌ها و منابع گوناگون اطلاعات استفاده می‌شود. تحلیل و استنتاج‌، روش مورد استفاده در این مقاله بوده است‌. پراگماتیسم اصلی‌ترین مبنای فلسفی پژوهش ترکیبی است. ابزارگرایی و فایده‌گرایی‌، وجه ارتباطی پراگماتیسم با پژوهش ترکیبی‌اند. ابزارگرایی پیامد معرفت‌شناسی پراگماتیسم و فایده‌گرایی، نتیجة ارزش‌شناسی آن است. مقالة حاضر اثر‌پذیری پژوهش ترکیبی از پراگماتیسم و نقد‌های مربوط به آن را مورد بررسی قرار داده است.

از چند دهۀ پيش ، روش شناسي سومي نيـز بـه پـژوهش هـاي کمـي و کيفـي افزوده شده است که با نام پژوهش هاي ترکيبي (Mixed research) شناخته ميشوند. بر اساس اين روش شناسي، براي تبيين و تفهيم هم زمان پيچيدگيهـا، سـاختار و اشـکال واقعيـت هـاي اجتمـاعي، استفاده از طرح ها، روش ها، نظريه ها و منابع داده اي گوناگون (و ترکيب آنها)، يک ضرورت هستيشناختي و معرفتـي است (همان ، ص ٤٠). در اين نوع پژوهش ، از رويکردهاي نظري متفاوت ، طرح هاي متنوع ترکيبـي، روش هـاي گونـاگون گـردآوري و تحليل داده ها و منابع گوناگون اطلاعات استفاده ميشود. در پژوهش ترکيبي فـرض بـر ايـن اسـت کـه محقـق در کاربرد رويکردها و روش هاي گوناگون آزادي عمل دارد؛ که اين امر به خلاقيت و انعطاف پـذيري در فراينـد تحقيـق ميانجامد (همان ، ص ٢٧). البته تأکيد بـر اسـتفاده از روش هاي کمي يا کيفي و نحوة ترکيب آنها مسئلۀ اساسي نيست ؛ مسئله اين است که کدام ديدگاه هسـتيشناسـي، معرفت شناسي و ارزش شناسي راهنماي عمل بوده اسـت و اينکـه بنيـان روش شناسـي يـا فلسـفي راهنمـاي مـا در پژوهش چيست (صادق زاده قمصري،١٣٨٩، ص ١٥٢). وقتي بر اساس اين ديدگاه ، فايده و نتيجۀ عملي هر اقدام يا انتخابي (اصـالت فايـده ) ارزشـمندي آن را تعيين ميکند، در پژوهش ترکيبي نيز اولا انتخاب موضـوع يـا مسـئله اي کـه بـر مسـائل ديگـر اولويـت دارد (موضوع پژوهش ) و ثانيا ابعاد و جوانبي از مسئله که بايد مورد پژوهش قرار گيرد (سؤالات پـژوهش )، مـلاک اصـلي براي پژوهشگر ترکيبي خواهد بود (نمودار ص ١٢).