خلاصة:
«روششناسی» پیششرط تحقیق نظاممند است. علوم رفتاری اسلامی نیازمند روششناسی معتبری است که با فقه، هماهنگ و همزبان باشد. هدف تحقیق، ترسیم سازوکار روششناختی مشترک علوم رفتاری اسلامی و فقه با استمداد از ابزارهای موجود در دانش اصول فقه است. مطابق یافتههای تحقیق، سازوکار «استظهار» در اصول فقه، متصدی تشریح معنای کلام شارع است که منبع نظریات مفهومی رفتاری در علوم اسلامی است. همین سازوکار در تشریح معنای رفتار متشرعان کارایی دارد. کاربرد این سازوکار در معنای رفتار، دارای سابقه تاریخی بین فقها از قرن چهارم هجری در استظهار رفتار معصومان علیهم السلام، فقها، متشرعان و عموم عقلاست. ظهور˚ نتیجه استظهار است و با تقویت احتمال متکی به قرائن واقعی شکل میگیرد. تعیین ظواهر در مدلول مطابقی کلام و رفتار، مبتنی بر اطلاق لفظی یا مقامی و مقدمات حکمت است. تعیین ظواهر در مدلول التزامی کلام و رفتار، براساس استیفای مفهوم موافق یا مخالف، و دلالت سیاقی شامل دلالت اقتضا، تنبیه و اشاره است.
ملخص الجهاز:
کدام سـازوکار مشـترک معتبـري بـراي فهم رفتار مردم در اصول فقه وجود دارد؟ پيشنهاد مقاله حاضر تعميم سازوکار اصولي «استظهار» به مباحث علوم رفتاري اسلامي است .
دلالت اقتضا؛ يعني کلام مدلولي دارد که طبق فهم عرفي ، مقصود متکلم است و صدق يا صحت کـلام از نظر عقل ، شرع ، لغت يا عرف متوقف بر اين است که متکلم ̊ آن مدلول را اراده کـرده باشـد؛ مـثلا وقتـي علـي بـه مهدي مي گويد: «خانه ات را از طرف من وقف کن !» صحت شرعي کلام علي متوقف بـر ايـن اسـت کـه بگـوييم : مقصود علي اين است که «خانه ات را به من بفروش و به وکالت از طرف من اين معامله را بپذير و سپس به وکالـت از طرف من آن را وقف کن !» ب .
آيـا ظهـور̊ اختصاصي به کلام دارد يا مي توان از رفتار فرد يا جمع ، معنايي را استظهار کـرد؟ آيـا مـيتـوان از معنـاي حقيقـي و مجازي در رفتارها صحبت کرد؟ آيا اطلاق گيري ، مفهوم گيري و دلالت سياقي درباره رفتارهـا نيـز صـدق و جريـان دارد؟ و پرسش هاي بسيار ديگر، همه به يک پرسش بازميگردد: آيا ميتوان نظريه «استظهار» را در شـناخت معـاني رفتارهاي انسان ها به کار برد؟ اول .
کشف سيره عقلا ابزاري براي فهم مقصود شارع است ؛ يعني سيره عقلا مقيد غيرلفظي متصـلي اسـت کـه در مدلول کتاب و سنت ، توسعه يا تضييق ايجاد مي کند (صدر، ١٤٢٦ق ، ج ٤، ص ٢٣٥).