خلاصة:
متون درسی از ارکان مهم آموزش در هر نظام آموزشی هستند که نقش قابلتوجهی در فرایند تعلیم و تعلم دارند و همواره مورد اهتمام برنامهریزان آموزشی بودهاند. بررسی وضعیت متون آموزشی و آسیبشناسی کتابهای درسی در جهت اصلاح، تکمیل، روزآمد و کارآمد کردن آنها یکی از اقدامات لازم و متداول در نظامهای آموزشی است. در بررسی و آسیبشناسی متون درسی «دانش عرفان نظری» در حوزة علمیة قم، با روش «تحلیل مضمونی» دادههای گردآمده از طریق مصاحبه و پژوهش کتابخانهای، آسیبهای متعددی را میتوان یافت که به دو بخش آسیبهای عمومی و اختصاصی قابل تفکیکاند. در بخش آسیبهای اختصاصی، اشکالات متعددی به چشم میخورند؛ از جمله: دوگانه باطل عقل ـ قلب، فقدان ساختاری روشن و نظامی منسجم، نقصان برخی سرفصلها، نبود طرح مسائل کلی و مقدماتی، بیتوجهی به عرفانهای نوپدید، بیتوجهی به عرفان تطبیقی، کمتوجهی به نقش عرفان در تمدنسازی نوین اسلامی، دشواری متون عرفانی، اختلاف محتوایی در بیان مباحث و برداشتهای غلط از برخی مسائل. در بخش آسیبهای عمومی نیز اشکالات و آسیبهای فراوانی ناظر به اهداف آموزشی، روش آموزشی، محتوای آموزشی، شکل و ظاهر متن آموزشی، ساختار متن آموزشی و جنبههای روانشناختی قابل مشاهدهاند.
ملخص الجهاز:
ازاين رو ضروري است تا متون درسي در نظام آموزشـي حوزة علميۀ قم نيز از نظر ويژگيهاي ساختاري و ميزان رعايت اصول علمي در طراحي و تدوين آنهـا ازيـک سـو، و درک اثرات مستقيم و غيرمستقيم محتوا بر ابعاد متفاوت يـادگيري شـناختي، عـاطفي و مهـارتي فراگيـران از سـوي ديگر، به دقت سنجش گردند و با شاخص ها و معيارهاي آموزشي، بررسي و آسيب شناسـي و متناسـب بـا شـرايط و نيازهاي جديد در هر عصر، بازنويسي شوند.
در اين مقاله به دنبال آن هستيم تا وضعيت متون درسي و کتاب هاي آموزشي «دانش عرفان نظـري» در حـوزة علميۀ قم را (اعم از کتاب هايي که در گذشته کتاب درسي به شمار مي آمدند، يا کتاب هايي کـه در حـال حاضـر رواج دارند، و نيز اعم از کتاب هايي که از رواج گسترده اي برخوردار بوده اند يا به صـورت فراگيـر در متـون درسـي عرفـان مورد توجه نبوده اند) بررسي و آسيب شناسي کنيم تا مقدمه اي براي اصلاح و تکميل آنها فراهم گردد.
اما يکي از شروط لازم در هر مبارزه اي، داشتن شناخت درست و کافي از طـرف مقابـل اسـت ، در حـالي کـه در حوزة علميۀ قم و کتاب هاي آموزشي عرفاني و متون درسي آن ، جايي براي معرفي عرفان هـاي نوپديـد بـاز نشـده و به اين معضل توجه لازم و کافي نگرديده است .
آسيب هاي ناظربه اهداف آموزشي به نظر ميرسد با توجه به اينکه از تأليف بسياري از کتاب هاي درسي عرفان نظري در حوزة علميۀ قم ، سـال هـا و در بعضا قرن ها ميگذرد، اهدافي که براي نگارش آنها مدنظر نويسندگان آنها بوده است ، متناسـب بـا نيازهـاي محـيط اجتماعي امروز فراگيران علوم عقلي در حوزه نيست .