خلاصة:
در برخی کلانشهرهای ایران پدیدۀ جزایر گرمایی تا حدودی قابل تعمیم و مشاهده است. وجود ساختمانهای بلند، ترافیک، فشردگی جمعیت در مراکز گرهگاهی و به خصوص محدودۀ مرکزی شهر باعث ایجاد جزیرۀ گرمایی در شهر میشود. در این پژوهش به شناسایی زمانی- مکانی جزایر گرمایی دورۀ سرد سال طی سالهای 1984 تا 2019 و تحلیل زمینههای موثر در شکلگیری آنها با تاکید بر تغییرات کاربری اراضی، بافت، بلندمرتبه سازی، پوشش زمین و متغیّرهای اقلیمی در شهر تهران پرداخته شد. پژوهش حاضر که مبتنی بر استخراج تصاویر ماهوارهای لندست صورت گرفته، با استفاده از شاخصهای NDVI، LSE، ISA و LST به تولید نقشههای شاخصهای مذکور پرداخته که مبنای تجزیه و تحلیلها قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان میدهد که مقادیر بالای LST در مناطقی از سطح شهر تهران گسترش یافته که شاخص NDVI در آنجا نسبتا پایین و شاخص ISA بالا بوده است. لذا اگرچه تشکیل جزایر گرمایی در زمستان کمی دور از انتظار است، اما بخشهای کوچکی از نواحی شمال، شمال غرب، جنوب و جنوب غرب شهر در مناطق 1، 5 و 18 که عموما در معرض دائمی جزایر گرمایی است که با کاربریهای متراکم و نقاط عاری از پوشش گیاهی همگام است. لکههای گرم پراکنده در نواحی مذکور با پوشش دمایی بالاتر از 20 درجۀ سانتیگراد در میان متوسط دمای شهر که پایینتر از 17 درجۀ سانتگیراد در طول دورۀ سرد سال میباشد، گویای این واقعیت است.
In some metropolises of Iran, Thermal Islands is somewhat generalization and observable. Existence of tall buildings, traffic, population density in the hub centers and especially in the central part of the city cause the creation of a Thermal island in the city. In this research, the time-spatial identification of the thermal islands of the cold season during the years 1985 to 2019 and the analysis of the factors influencing their formation were done with an emphasis on changes in land use, texture, high-rise construction, land cover and climatic variables in the Tehran city. The current research, which is based on the extraction of Landsat satellite images, produced maps of the mentioned indices using NDVI, LSE, ISA and LST indices, which became the basis of the analyses. The results of the research show that high LST values are spread in areas of Tehran where the NDVI index is relatively low and the ISA index is high. Although the formation of Thermal islands in winter is a little far from expected, small parts of the north, northwest, south and southwest of the city (zones 1, 5 and 18) are permanently exposed to Thermal islands, which are in step with dense land use and areas free of vegetation. The scattered hot spots in the mentioned areas with a temperature cover above 20 degrees Celsius in the middle of the average temperature of the city, which is lower than 17 degrees Celsius during the cold period of the year, is indicative of this fact.
ملخص الجهاز:
بارزسازي و تشخيص جزاير گرمايي کلان شهر تهران در ماه هاي سرد سال با استفاده از تصاوير ماهواره اي صادق کريمي *١ دانشيار آب و هواشناسي، دانشگاه شهيد باهنر کرمان ، کرمان ، ايران حسين غضنفرپور دانشيار جغرافيا و برنامه ريزي شهري، دانشگاه شهيد باهنر کرمان ، کرمان ، ايران مصطفي خبازي چالشتري دانشيار ژئومورفولوژي، دانشگاه شهيد باهنر کرمان ، کرمان ، ايران اصغر حيدري دانشجوي دکتري، جغرافيا و برنامه ريزي شهري، دانشگاه تهران ، تهران ، ايران مهلا شجاعي اناري دانشجوي دکتري، دانشگاه اوتوش لورند مجارستان ، بوداپست ، مجارستان تاريخ دريافت : ١٤٠٠/٨/٥ تاريخ پذيرش : ١٤٠١/٨/٢ چکيده حداکثر آسيب پذيري از تغييرات اقليمي در مناطق شهري و براي ساکنان آن ها از طريق بالا رفتن دماي هوا و تشکيل جزاير گرمايي سطحي رخ ميدهد.
در اين پژوهش به شناسايي زماني- مکاني جزاير گرمايي دورٔە سرد سال طي سال هاي ١٩٨٤ تا ٢٠١٩ و تحليل زمينه هاي مؤثر در شکل گيري آن ها با تأکيد بر تغييرات کاربري اراضي، بافت ، بلندمرتبه سازي ، پوشش زمين و متغّيرهاي اقليمي در شهر تهران پرداخته شد.
مجدداً علوي پناه و همکاران (١٣٩٥) در پژوهش هاي تکميلي خود به بررسي سطوح غيرقابل نفوذ و شاخص تفاضل پوشش گياهي نرمال شده به عنوان پارامترهاي نمايشگر جزاير گرمايي شهري با استفاده از تصاوير ماهواره اي پرداختند.
آن ها با استفاده از داده هاي به دست آمده از باندهاي هاي ١٠ و ١١ سنجنده هاي OLI و TIRS ماهوارة لندست ٨ در دو دورة تابستان و زمستان سال ٢٠١٧ و با به کارگيري روش همبستگي دماي سطح زمين با شاخص پوشش گياهي تفاضل نرمال شده ، شاخص ساخت و ساز، شاخص زمين باير و شاخص آب براي تعيين اثرات زمين سبز، لخت ، آبي و مسکوني بر روي جزيره حرارتي نشان دادند که اثر جزيرة حرارت شهري بيشتر در مناطق شمالي اين شهر قرار داشته که ناشي از وجود شهرک صنعتي و توپوگرافي کوهستاني است .