ملخص الجهاز:
با توجه به اين گرايشهاى سهگانه(ميل به آگاهى؛ ميل به زيبايى؛ ميل بهفضائل اخلاقى) بعد چهارمى در آفرينش او نهادينه است و آن؛ توجه به ماوراءطبيعت، و به عبارت ديگر؛ «خداخواهى و خداجويى» است كه اگر عواملخارجى در آن تصرف نكند، پيوسته انسان خود را متعلق به عالم ديگر مىداند و لذاديرينهترين آثار باستانى كه باستانشناسان بر آن دست يافتهاند، وجود معبدها ومساجد در زندگى انسانهاى ديرينه است.
تكامل همهجانبه اخلاقى بيان گذشته روشن كرد كه سعادت انسان در گرو تكامل همهجانبه است وبيش از همه، بعد خداخواهى و خداجويى است و اينكه انسان از درون مىفهمدكه دستى از غيب او را به اين جهان آورده و همان نيز كه او را به جهان خواهد برد وتمام كارهاى او در روز خاصى محاسبه مىشود.
اگر نظريه او را صحيح و پابرجا بدانيم، تكامل انسان يكبعدى خواهد بود؛ زيرا در اين نظريه، ابعاد ديگر روح انسان كه در آفرينش او نهادينهشده است، ناديده گرفته شده و چشم به تنظيم امور جنسى دوخته شده است.