ملخص الجهاز:
در دهۀ نخست پس از فروپاشی شوروی، چهار کنشگر عمدۀ فعالیتهای اسلامی در جمهوری آذربایجان عبارت بودند از: 1- اداره مسلمانان قفقاز که اللهشکور پاشازاده از 1980 میلادی در رأس آن قرار داشت و در واقع نهاد دولتی تنظیمکننده مسائل مربوط به اسلام بود، و در ادامه کمیته دولتی امور دینی جمهوری آذربایجان که دستور کار اصلی آن را میتوان مهار و تضعیف تشیع و ارائه نسخۀ مجعولی از اسلام مورد تأیید حکومت باکو دانست 2- متدینین ملهم از انقلاب اسلامی ایران با محوریت حزب اسلامی جمهوری آذربایجان که با سرکوب و برخوردهای امنیتی و شدید دولت باکو مواجه بودند، 3- جریانهای وابسته به ترکیه از جمله نورچیها و 4- کنشگران سلفی که این دو جریان فعالیتهایشان با چشمپوشیهای دستگاههای امنیتی این کشور روبهرو بود.
(1) اهمیت حضور این مؤسسات و افراد در جمهوری آذربایجان بیشتر به این دلیل بود که آنها نه تنها این کشور را نظیر دیگر نواحی مسلماننشین شوروی سابق عرصۀ مناسبی برای فعالیتهای تبلیغی خود میدانستند، بلکه به دنبال تغییر مذهب شیعیان به تسنن نیز بودند.
(2) حاج محسن صمداف، رهبر حزب اسلامی جمهوری آذربایجان، در خرداد 1389، چند ماه پیش از آنکه توسط رژیم علیاف دستگیر و به 12 سال زندان محکوم شود، در مصاحبهای در بارۀ خطر سلفیها در جمهوری آذربایجان گفت: «وهابیان با سوءاستفاده از شرایط نامناسب اقتصادی مردم جمهوری آذربایجان میلیاردها دلار سرمایهگذاری کرده و باعث گرایش بالغ بر 15هزار نفر به این فرقه شدهاند.
2. افراد در جمهوری آذربایجان این کشور را نظیر دیگر نواحی مسلماننشین شوروی سابق عرصۀ مناسبی برای فعالیتهای تبلیغی خود میدانستند، بلکه به دنبال تغییر مذهب شیعیان به تسنن نیز بودند.