خلاصة:
شناخت ماهیت شهر اسلامی، عناصر و اجزاء تشکیل دهنده آن نیازمند مطالعه و کاوش عمیقتر مفاهیم و اصطلاحاتی است که در منابع و متون تاریخی و جغرافیایی بکار برده شده است. مطالعه سیرتحولات شهرسازی در جهان اسلام نشان از شکلگیری انواع شهرها در سرزمینهای اسلامی است. یک گونه از شهرهای جهان اسلام، رُصافه ها بودند که بیشتر در قرون نخست اسلامی در مجاورت شهرهای بزرگ احداث شدند. با وجود این، سیر تاریخ پیدایش و تحول رصافهها، ماهیت، کارکرد و نحوه استفاده آنها چندان روشن نیست. نوشتار حاضر درصدد روشن ساختن ماهیت دقیق رصافهها و چگونگی کارکرد و کاربرد آنها در شهرسازی جهان اسلام می باشد. بر این اساس به نظر می رسد، رصافهها گونهای از شهرهای اسلامی با خاستگاه باستانی(پیشینی) و دارای مولفه ها و عناصر اسلامی بوده و عمدتاً کارکردهایی امنیتی، نظامی و تفریحی داشتند. این پژوهش با مطالعه منابع و متون جغرافیایی و تاریخی، بررسی آراء و نظریههای مهم در شهرسازی جهان اسلام و با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین ماهیت و کارکردهای گوناگون رصافه ها در جهان اسلام خواهد پرداخت.
cognition the quiddity of the Islamic city, its constituent elements and components requires a deeper study and exploration of concepts and terms used in historical and geographical sources and texts. Studying the evolution of urbanity in the Islamic world shows the formation of various types of cities in Islamic lands. One of the cities of the Islamic world are Rusafas, which was mostly built near large cities in the first centuries of Islam. However, the history of the origins and evolution of Rusafa and their use and how they are used is not well known. The present article tries to clarify the exact nature of Rusafas and how they work and are used in the urbanity of the Islamic world. Based on this, it seems that Rusafas are a type of Islamic cities with ancient (prime) origin and Islamic components and elements, and they mainly had security, military and entertainment functions. By studying geographical and historical sources and texts, examining important opinions and theories in the urban planning of the Islamic world, and using a descriptive-analytical method, this research will explain the nature and various functions of Rusafas in the Islamic world.
ملخص الجهاز:
مطالعاتی که انجام شده بیشتر به صورت تک نگاری و درباره برخی از رصافه های جهان اسلام به ویژه از منظـر باسـتان شـناختی مـورد بررسـی و پـژوهش قـرار گرفتـه اسـت ؛ باستان شناسان غربی ، کولـویتس و کارنـاپ در مقالـه ی «حفریـات الرصـافه » نتـایج تحقیقـات باستان شناسی و کشفیات خود را درباره رصافه شام منتشر کردند و پی بردند که ایـن شـهر بـر ویرانه های یک شهر قدیمی رومی بنا شده است .
درباره رصافه بغداد نیز مقاله ای توصیفی ومروری با عنـوان «رُصـافهَ بغـداد و اطراُفها» توسط صالح احمد العلی منتشـر شـده کـه بـه شـرح و توصـیف یکـی از مهـم تـرین رصافه های جهان اسلام پرداخته شده است .
(٢٩٣-٢٩٠ :١٩٧٣ Ettinghausen) احمد اشرف معتقد است که در عصر اسلامی دو نوع شهر وجود داشته ، یکی شهرهای کهن و باستانی که در این دوره رنگ و بـوی اسـلامی بـه خـود گرفتنـد.
عناصر اصلی و کالبدی شهر اسلامی با این توضـیحات ، بـه نظـر مـی رسـد شـناخت و ماهیـت شـهر اسـلامی و عناصـر و اجـزاء تشکیل دهنده آن نیازمند مطالعه و بررسی عمیق تر مفـاهیم و اصـطلاحاتی اسـت کـه از سـوی جغرافی دانان مسلمان در منابع جغرافیایی در توصیف این شهرها استفاده شده اسـت .
٢. ٥ رصافه ها؛ شهر- قدرت هایی با ویژگی های اسلامی بررسی و مطالعه رصافه ها در جهان اسلام نشان داد که اکثر این نوع از شهرها یا شهرک هـا بـه منظور ساخت و بنای کاخ ها و قصرها جهت اقامـت خلفـای امـوی و عباسـی و همـه چنـین حاکمان و امیران سلاطین دیگر بوده است .