خلاصة:
طلاق زوجه از سوی زوج در مرض موت و آثاری که بر آن مترتب میشود یکی از مسائل مهم و مبتلابه و در عین حال اختلافی بین فقهای فریقین بهشمار میرود. سؤال اصلی این است که آیا چنین طلاقی شرعاً جایز و صحیح است؟ و آیا شرایط خاصی بر صحت آن حاکم است؟ ازآنجایی که زوج مریض در مرض موت، در معرض اتهام محروم کردن زوجه از حق ارث و ترجیح سایر ورثه و فرار از زیر بار مسئولیت قرار دارد، فقهای اسلامی نوعاً در عین صحت و جواز چنین طلاقی، ولو همراه با کراهت، معتقدند اسلام در این نوع طلاق، احکام ویژهای در جهت حمایت از حق ارث زوجه و نقیض مطلوب زوج تشریع نموده است. ازجمله اینکه در صورت وفات زوج در همان بیماریِ زمان طلاق، در صورت عدم ازدواج مجدد زوجه، برخلاف قاعدۀ معمول حتی بعد از عدۀ طلاق رجعی و حتی بعد از طلاق بائن، فقهای امامیه تا یک سال قمری از زمان طلاق و فقهای مذاهب اهل سنت بهجز شافعیه بدون قید زمان برای وی ارث قائل شدهاند. پژوهش حاضر با روش تطبیقی، به نظر مذاهب اسلامی در مسئله و مبانی اقوال فقهای فریقین با هدف یافتن پاسخ مستدل و مقبول به پرسشهای اساسی تحقیق میپردازد.
Divorce of a wife by a husband under the threat of death and the effects related to it is considered one of the important and at the same time controversial issues among the jurists of the two main Islamic sects, Shi'a and Sunni. The main question is whether such a divorce is legally permissible and correct? And are there any special conditions governing its authenticity? A sick husband who divorces his wife at risk of death is exposed to the accusation of depriving his wife of her right to inheritance, preferring other heirs, and escaping from the burden of responsibility. For the same reason, Islamic jurists, even though having a feeling of abomination, generally believe that such a divorce is valid and permissible. However, special rules have been legislated in Islam to protect the wife's right to inheritance and the husband's desired conflict. One of the rules is that, if the husband dies due to illness at the time of divorce and the wife does not remarry, contrary to the usual rule, even after the retroactive divorce and even after the final divorce, the Imamiyyah jurists have given her an inheritance up to one lunar year from the time of divorce and the Sunni jurists, except the Shafi'i school, have given her an inheritance without any time limit. The present research uses a comparative method to deal with the fundamental questions of the Islamic denominations concerning fundamental issues and statements of the jurists of the two main Islamic sects with the aim of finding a well-reasoned and acceptable answer.
ملخص الجهاز:
برخي از فقهاي اماميه طلاق در زمان بيماري منجر به موت را بر اساس روايات وارده از ائمه (عليهم السلام )، جايز و برخي جايز نميدانند؛ بر همين اساس در جمع بين روايات ، گروهي از فقها قائل به کراهت شده (فاضل اصفهاني، ١٤١٦: ج ٨، ٦٥؛ فاضل آبي، ١٤١٧: ج ٢، ٢٢٠) و گروهـي طـلاق در زمان بيماري منجر به موت را حرام دانسته اند (محقق حلي، ١٤١٢: ج ٣، ١٧٧؛ طوسي، ١٤٠٠: ٦٢١) مشهور فقهاي اماميـه بـا توجه به جمع روايات دال بر جواز و حرمت ، طلاق زوجه هنگام ابتلاي زوج به مـرض مـوت را بـه لحـاظ حکـم تکليفـي مکـروه ميدانند (ابن براج ، ١٤٠٦: ج ٢، ٢٧٩؛ نجفي، ١٤٠٤، ج ٣٢، ١٤٨؛ خويي، ١٤١٣: ج ٢، ٣٧١؛ حکيم ، ١٤١٠: ج ٢، ٣١٦).
فقهاي اماميه و حنبليه از اهل سنت بر اين باورند که چنانچه زوجۀ مطلقه پس از اتمام عده ازدواج کرده باشد، ارث بري منتفي است (عاملي، ١٤١١: ج ٢، ٦٢؛ زحيلي، بيتا: ج ٩، ٦٩٧٩؛ فاضل مقداد، ١٤٠٤: ج ٣، ٣٢٣؛ مغنيـه ، ١٤٢١: ج ٢، ٤٤١؛ ابن ادريس حلي، ١٤١٠: ج ٣، ٢٢١) روايت ابوعبيده حذاء و روايت ابوالورد از امام باقر(ع ) که حضرت فرمودند: «زماني که مرد در زمان بيمارياش همسرش را طلاق دهد سپس بيمارياش استمرار پيدا کند تا عدة زوجۀ مطلقه منقضـي شـود، زوجـه از زوج ارث ميبرد، مادامي که زوجه ازدواج نکند، و اگر پس از انقضاء عده ازدواج کند، ارث نميبرد١»، بـر ايـن شـرط دلالـت دارد (حـر عاملي، ١٤٠٩: ج ٢٢، ١٥٢؛ صدوق ، ١٤١٣: ج ٣، ٥٤٥؛ طوسي، ١٤٠٧: ج ٨، ٧٧؛ کافي، ١٤٠٧: ج ٦، ١٢١) احمد بن حنبل از فقهـاي اهل سنت نيز بر اساس اجماع در صورت ازدواج زوجۀ مطلقه ، ارث را منتفي ميداند (سيد سـابق ، ١٣٩٧: ج ٢، ٢٨٠؛ سـالم ، ٢٠٠٣: ج ٣، ٢٤٦)، زيرا زن نميتواند از دو شوهر ارث ببرد.