خلاصة:
با سقوط امپراتوری عثمانی پس از جنگ جهانی اول، بخشی از سرزمینهای این امپراتوری میان متفقین تقسیم شد و به تأسیس چندین کشور انجامید که عراق یکی از آنها بود. ایران از دوران کهن، بخشی از سرزمین عراق تا مرز رود فرات را جزو قلمرو خود میدانست و قرنها بهخاطر همین هدف با عثمانی درگیر شده بود. پس از پایان جنگ، در کنگره صلح ورسای فرصت را آماده دید و این خواسته را مطالبه کرد اما قدرتهای بزرگ بهویژه انگلیس برای عراق سرنوشت دیگری ترسیم کرده بودند و عراق در قالب یک کشور در همسایگی غرب ایران قرار گرفت. بدیهی است که از این مقطع به بعد، سیاست ایران در قبال عراق تازهتأسیس، با تأثیرپذیری از پیشینه تاریخی گذشته شکل گرفت و باعث شد تا چند سال دولت ایران از بهرسمیت شناختن این کشور امتناع کند. این مسئله باعث شد دولت عراق با تحریک انگلیس و در جهت تحکیم نفوذش با اقداماتی از قبیل تبعید علمای ایرانی مخالف با قیمومیت انگلیس، لغو کاپیتولاسیون شهروندان ایرانی در عراق و همچنین مسائلمرزی، کشور ایران را زیر فشار قرار دهد و سرانجام این بحران در کنار دیگر مشکلات داخلی و بینالملل، ایران را واداشت تا بهناچار عراق را بهرسمیتبشناسد. از این رو، مسئله پژوهش حاضر این است که بدانیم چرا و چگونه ایران کشور تازهتأسیس عراق را پس از چند سال بهرسمیت شناخت. همچنین این پژوهش با روشی توصیفی و با تکیه بر اسناد و منابع فارسی و عربی سعی دارد تا فرآیند بهرسمیت شناختن عراق توسط ایران در بازه زمانی مورد نظر را مطالعه و علل و عوامل تأثیرگذار بر این مناسبات و تغییر و تحولات آن را بررسی کند.
With the collapse of the Ottoman Empire following World War I, a part of its territory was split among the Allies, leading to the formation of many countries, including Iraq. Iran regarded the territory of Iraq up to the Euphrates as a part of its territory since ancient time and had clashed with the Ottomans for centuries to achieve this goal and saw the Versailles Peace Congress to raise this demand after the conclusion of the war. However, the great powers, particularly Britain, had envisaged a different destiny for Iraq, and as a consequence, Iraq became Iran's western neighbor. Therefore, it is clear that, from this point on, Iran's stance toward the newly created Iraq was impacted by a historical backdrop which caused the Iranian government to refuse to recognize this country for years. This prompted the Iraqi government, fomented by the British Empire and seeking to consolidate its influence, to exert pressure on Iran through measures such as the deportation of Iranian religious scholars who criticized British trusteeship, canceling the capitulation of Iranian citizens in Iraq, as well as border disputes. Finally, this turmoil, combined with other national and international issues, compelled Iran to recognize Iraq. As a result, the problem of the present research is to know why and how the newly established Iraq was recognized by Iran after many years. Also, this research employs a descriptive approach, drawing on Persian and Arabic texts and sources from the historical era in question to study and explain the causes or factors impacting these relationships, as well as their shifts and evolutions.
ملخص الجهاز:
مرزها و امور مربوط به آن ، از جمله عشاير مرزي و مسئلۀ کردها از ديگر بحران هـاي ميـان دو کشور بود اما مسئله پيچيده تر، حاکميت بر اروندرود بود که ايران آن را شرط اساسـي بـه رسـميت شناختن عراق قرار داد و سرانجام دولت ايران در برابر تعهدات انگلـيس ، کشـور عـراق را در سـال ١٣٠٨ش .
به طور بديهي ، اين پيشينه در فرآيند شکل گيري مناسبات سياسي ايران و عـراق بازتـاب پيـدا کرد و باعث شد به رغم فشار و نفوذ انگليس ، دولت ايران چندين سال پس از تأسـيس ايـن کشـور نيز با به رسميت شناختن کشور عراق مخالفت کند.
سرکنسولگري ايران در بغداد در نامه اي به وزارت امور خارجـه ايـران بر جايگاه علما و اکثريت جامعه شيعه عراق تأکيد نمود و به ضرورت موضع گيري ايران نسـبت بـه اين حوادث اشاره کرد و در ادامه افزود انگليس قصد دارد جايگاه و تأثير علمـاي شـيعه و ايـران را در عراق تضعيف کند و پس از تشکيل مجلس و کسب رأي مثبت براي قرارداد ١٩٢٢م .
روزنامه مزبور پس از تبعيد سالارالدوله از عراق نوشت : «اين همکاري در بهبود روابط ميان تهران و بغداد اثرگذار خواهد بود و اعتماد ايران نسبت بـه همسايه عربي خود را جلب خواهد کرد و جـديت دولـت عـراق در برقـراري اسـتقرار و امنيـت در مناطق مرزي را نشان ميدهد» (نداءالشعب ، ١٢ ايلول ١٩٢٦).