خلاصة:
اثیرالدین اخسیکتی، از سخنسرایان شهیر و چیرهزبان سبک بینابین در سدة ششم هجری بوده است. سرودههای این شاعر تا کنون سه بار در ایران تصحیح و منتشر شده است. در تازهترین ویراست از دیوان او که به همت محمود براتی خوانساری فراهم آمده، ساختار برخی بیتها آسیب دیده است. نگارنده در پژوهش انتقادی پیشرو کوشیده است که با مدنظر قراردادن ضبط نسخهبدلها، اقامة دلایلی متکی بر دانشهای زبانی و ادبی و نیز ارائة شواهدی از متون کهن فارسی و عربی، شکل برتر و منقح آن بیتها را -که با صورت ذکرشده برای آنها در دو چاپ پیشین دیوان نیز تطابق دارد - بیان نماید. یافتههای این مقاله نشان میدهند که امر تصحیح اشعار اثیر هنوز به مرحلة کمال نرسیده و لازم است که کتاب مورد بحث، با توجه دقیقتر به نتایج کوشش مصححان پیشین دیوان اخسیکتی، رکنالدین همایونفرخ و عباس ماهیار و همچنین نسخة خطی موجود در کتابخانة ایندیانا آفیس بریتانیا، بازبینی و ویرایش شود.
Athir al-Din Akhsikati was a prominent poet and literary figure of the Seljuk period in the sixth century AH. His Divan has been edited and published three times in Iran, with the latest edition made available through the efforts of Mahmoud Barati Khansari. However, in this latest edition, the structure of some of the verses has been found to be damaged. In this critical study, the author aims to provide a corrected and revised form of these verses by comparing the different variations of Akhsikati's divan and providing evidences from ancient Persian and Arabic texts, while also relying on linguistic and literary knowledge. The findings of this paper suggest that the process of editing Akhsikati's poems is still incomplete, and a closer review and revision of the discussed book is necessary, taking into account the previous efforts of editors such as Rokn al-Din Homayoun-Farrokh and Abbas Mahyar, as well as the handwritten version available in the British library.
ملخص الجهاز:
مصحح این کتاب -که بنا بر توضیحات مندرج در مقدمه، ظاهراً از پژوهش شادروان ماهیار بیاطلاع بوده یا از آن بهرهای نبرده است- بسیاری از اشتباهات رکنالدین همایونفرخ در تصحیح دیوان اثیر را اصلاح کرده و با مددگرفتن از نسخههای قدیمیتر و متعدد، امر ویرایش سرودههای اخسیکتی را چند پله ارتقا داده است؛ اما چاپ مذکور نیز که بررسی انتقادی شماری از ابیات مضبوط در آن، موضوع مقالة پیش روست، خالی از ایراد نیست و چنانکه در ادامه گفته خواهد شد، به بازبینی و ویراست تازه احتیاج دارد.
این شش نسخه - که در این مقاله نیز با همان علائم اختصاری منتخبِ مصحح به آنها اشاره شده است - عبارتاند از: 1- نسخة کتابخانة حکیم اوغلو علی پاشا در ترکیه (نسخة اساس): با علامت اختصاری «اس» 2- نسخة کتابخانة ایندیانا آفیس در موزة بریتانیا: با علامت اختصاری «شش» (نسخة اساس عباس ماهیار) 3- نسخة کتابخانة مجلس شورای اسلامی با شمارة 1/1183: با علامت اختصاری «مج» 4- نسخة مربوط به سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران با شمارة 1/2401: با علامت اخصاری «مل» 5- نسخة آستان قدس رضوی با شمارة 1/4955: با علامت اختصاری «قس» 6- نسخة کتابخانة مجلس شورای ملی با شمارة 22572: با علامت اختصاری «تم» نگارنده در این پژوهش کوشیده است که با اقامة دلایل مبتنی بر دانشهای زبانی و ادبی و ذکر شواهدی از متون نظم و نثر فارسی و عربی، نامرجحبودن صورت و ابهام معنایی تعدادی از ابیات مندرج در بخش قصاید دیوان اثیر اخسیکتی به تصحیح محمود براتی خوانساری را نشان داده و با بهرهگیری از ضبط نسخهبدلهای موجود در حاشیة کتاب یا اتکا به حدسهای خود و همچنین توجه به گزینشهای دو مصحح پیشین سرودههای اثیر اخسیکتی، شکل صحیح آن بیتها را ارائه نماید.