خلاصة:
علم اخلاق درباره اهمیت والای انسان بحث و مطالعه میکند و اثبات پیوستگی اصول ان، از شاخه های مسئله تحسین و تقبیح است. کلیت و پیوستگی اصول علم اخلاق با تغییر مقتضیات، عادات، تقالید دچار دگرگونی نمی شود. مباحث ناظر به تحسین و تقبیح نیز از مسائل کاربردی و زیربنایی علم اخلاق است و اختلاف قرائت و برداشت حسن و قبح در علم اخلاق نگره های متهافتی ایجاد کرده است. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای ضمن عنایت به مبانی نظری اشاعره و استاد سبحانی درباره حسن و قبح به اثربخشی آن به مکاتب اخلاق هنجاری پرداخته است. معرفت شناسی اشاعره نسبت به حسن و قبح شرعی پیامدهای متعددی به دنبال داشته است همچون باور به کسب و اطاعت به جای خلق و تولید، ایلام، جواز عوض و عدم آن، جواز تکلیف مالایطاق و عدم تکلیف، تبعیض میان انسانها در دنیا و آخرت، نبوت و عصمت، ارسال رسل و عدم آن، تسخیر، تفضل الهی نسبت به همه یا بعضی از بندگان حتی فساق و کافران. از دیگر سو استاد سبحانی با پیجویی نظریه فطرت اخلاقی و تکیه بر حسن وقبح ذاتی، نظریه اخلاقی خود را با بحث از اخلاق هنجاری آغاز می نماید و به طور کلی در پی تبیین نظامی از قواعد و اصول حاکم بر افعال اخلاقی است. نوعی تامل فلسفی درباره اصول اخلاقی و ارائه دلیل برای اعتقادات و ارزشها از منظر استاد سبحانی منجر به ارائه اخلاق جاویدان و فطری شده است.
ملخص الجهاز:
پيجويي سنجش ارزش هاي اخلاقي در انديشه اسـلامي بـيارتبـاط بـا مبـاحثي حـول حسن و قبح نبوده و با تکيه بر اين مبحث مـي تـوان جـواب هـايي بـراي آن بـه دسـت آورد، وليکن چون اغلب انديشمندان مسلمان مستقيما ورود به اين مسئله ننموده انـد لازم اسـت در اين گونه از مباحث نگاهي به آثار ايشان پيرامون حسـن و قـبح پرداختـه و معيـار مطلـوب و مقبول ايشان بر اساس اين انديشه ها روشن گردد.
در اين نظريه فعل موجود دانا و توانا علت تام براي يکي از دو توصيف است و فعل در هر دو صورت ، با قاطعيت تام يکـي از آن دو وصـف را به دنبال دارد و در توصيف آن ، به يکي از آن دو، به چيزي نياز ندارد(سـبحاني، ١٣٨٢، ١٥) استادسبحاني حسـن وقـبح عقلـي را براسـاس فطـرت خـدادادي مـي پـذيرد ؛ بررسـي علـل پيدايش اختلاف ها و پي ريزي مذاهب گوناگون از مسائل و مباحث عمده حسن مقح عقلي اسـت پيـدايش اخـتلاف هـا و پـيريـزي مـذاهب گونـاگون تعصـب هـاي کـور قبيلـه اي و گرايش هاي حزبي؛ بدفهمي و آزادي احبار و رهبان کج انديشي در تفسير حقايق ديني؛ منع و جلوگيري از تدوين احاديث پيامبر و نشر آن در نشر اساطير عهدين ؛ برخورد مسلمانان بـا ملت هاي متمدن که براي خود کلام مستقل و عقايد ديگري داشـتند و اجتهـاد نـوعي تامـل فلسفي درباره اصول اخلاقي و مباحث حسن وقبح عقلي است و ارائه دليل بـراي اعتقـادات و ارزشهاي اخلاق هنجاري (سبحاني، ١٣٨٢، ٤٢٧) استادسـبحاني در ملـل ونحـل خـود از عقايـد فقهـي ومـوازين اخلاقـي فـرق اسـلامي بخصوص اشاعره مي نويسد و انديشه هايي که براي مکتب اشـعري، اخلاقيـات بـوده اسـت ، مورد تجزيه وتحليل قرار ميدهد.