خلاصة:
کهنالکوی سنگ در ادب فارسی نماد نفوذناپذیری و سختی و کوه نماد پایداری و استقامت است. بنمایۀ چند وجهی سنگ، در فرهنگ و ادبیات هم جنبۀ مثبت دارد و هم جنبۀ منفی. هم باعث زایش است؛ هم عامل نابودی. این پژوهش با هدف بررسی کهنالگوی سنگ و کوه در اساطیر و در «خسرو و شیرین» نظامی و به شیوة توصیفی- تحلیلی به چگونگی کاربرد آنها میپردازد. مثالهایی از «خسرو و شیرین» نظامی با بررسی ریشۀ اساطیری آن مطرح میگردد. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات برگهنویسی از منابع کتابخانهای است. در این پژوهش مشخص شد که بسامد استفاده از واژۀ سنگ و کوه در منظومة «خسرو و شیرین» زیاد است. در این داستان واژۀ سنگ کاربرد فراوان و کلیدی دارد؛ هم در ساخت آرایههای ادبی و هم در بخشهای مختلف. بررسی و تحلیل نقش اسطورهای قهرمانان اصلی این داستان نیز بدون در نظر گرفتن دو عنصر سنگ و کوه کامل نیست؛ تولد رازآمیز شبدیز، زندگی شیرین در بنایی از سنگ با دسیسۀ زنان قصر خسرو، سنگ تراشی فرهاد برای ایجاد جوی شیر و رساندن نوشیدنی مطلوب شیرین به او و کندن کوه در عشق شیرین از این موارد است که جنبة اساطیری دارد.
In Persian literature, the old rock is a symbol of impenetrability and hardness, and the mountain is a symbol of stability and endurance. The multifaceted nature of stone in culture and literature has both positive and negative aspects. It is also a factor of fertility and destruction. This research aims to investigate the archetype of stone and mountain in mythology and in Nizami's "Khosro and Shirin" in an analytical-descriptive way and how the word "stone" is used. In this regard, examples are presented by examining the mythological roots of "Khosro and Shirin" Nizami. The main tool for collecting information is to get files from library sources. In this research, it was found that the words "stone" and "mountain" are frequently used in military works, especially "Khosro and Shirin". In many places in this story, the word "stone" is used in several key ways, both in the construction of literary arrays and in different parts of the story. Shabdiz's mysterious birth, sweet life in a stone building with the intrigue of Khosrow's palace women, Farhad's stonework to create a milky stream and bring him the desired drink, and digging a mountain for sweet love are among the things. Highlights of this story, which has a mythological aspect. Examining the presence of the main characters of this story is not complete without considering the rock and the mountain.
ملخص الجهاز:
این پژوهش با هدف بررسی کهن الگوی سنگ و کوه در اساطیر و در «خسرو و شیرین » نظامی و به شیوة توصیفی- تحلیلی به چگونگی کاربرد آن ها میپردازد.
بررسی و تحلیل نقش اسطوره ای قهرمانان اصلی این داستان نیز بدون در نظر گرفتن دو عنصر سنگ و کوه کامل نیست ؛ تولد رازآمیز شبدیز، زندگی شیرین در بنایی از سنگ با دسیسۀ زنان قصر خسرو، سنگ تراشی فرهاد برای ایجاد جوی شیر و رساندن نوشیدنی مطلوب شیرین به او و کندن کوه در عشق شیرین از این موارد است که جنبۀ اساطیری دارد.
مصطفوی به نقل از محمود دانشور در کتاب «دیدنیها و شنیدنیهای ایران » از نمادهای باروری خبر میدهد که در یکی از زیارتگاه های شوشتر قرار دارد و گوید؛ «هنگامیکه از متوّلی آن مکان راجع به تاریخ و انگیزة وجودی آن پرسیدم پاسخ داد: از برکت این سنگ مخروطی شکل است که زنان نازای این منطقه بار میگیرند، هرگاه زنی آبستن نشود، سنگ را بر شکم خود میمالد و نذر میکند که اگر بارور گردد، هدیه ای به پرستشگاه بدهد و البته همیشه مراد این زنان برآورده میشود مگر آن که هنگام نذر و عمل مالش ، ساعت نحس بوده باشد» (مصطفوی، ١٣٦٩: ٢٠٩) در مناسک آیینی «رسم عبور دادن نوزاد از سوراخ سنگ بیگمان مربوط به تجدید ولادت خواه به معنای زایش از سنگی که مرکز زهدان الهی به شمار میرفته و خواه به مفهوم نوزایی رمزی از خورشید تلقی میشده است » (الیاده ، ١٣٧٢: ٢٢٢).