خلاصة:
تأمل در مفهوم طراحی لباس بیانگر ارتباط نزدیک آن با مقولۀ مد و تمایز این حرفه از خیاطی است. گرچه اسناد گسترده و معتبری از تاریخ لباس در ایران وجود دارد، دربارۀ جایگاه حرفۀ طراحی لباس و نحوۀ شکل‌گیری آن در تاریخ اجتماعی ایران تحقیقات و اطلاعات دقیقی در دست نیست. پژوهش پیش رو با محوریت مسئلۀ چیستی جایگاه و رستۀ شغلی طراحی لباس و چگونگی شکل‌گیری آن در میان سایر حرف و مشاغل در تاریخ اجتماعی ایران قصد دارد وضعیت مبهم پیشینۀ آن را روشن سازد. پاسخ به پرسش‌های پژوهش با جست‌وجو در منابع تاریخی به روش توصیفی ـ تحلیلی همراه با گردآوری داده‌ها به شیوۀ اسنادی انجام شده است. یافته‌ها فرضیۀ وجود نشانه‌هایی جدی از مراحل فرایند طراحی لباس را در میان فعالیت‌های خیاطان ایرانی و نیز سایر افراد و مشاغل مرتبط با این حرفه نظیر ناظران صنفی، نقاشان و درباریان رد می‌کنند. از بررسی اسناد تاریخی معلوم می‌شود ارتباط با غرب در دورۀ دوم قاجار و تغییر سلیقۀ دربار، حضور خیاطان اروپایی و تأسیس مدارس غربی در شکل‌گیری و ترویج این مهارت به‌عنوان حرفه‌ای جدید در ایران مؤثر بوده است. همچنین یافته‌ها حاکی از تبحر ایرانیان در حرفۀ خیاطی است و از سوی دیگر بیانگر بی‌علاقگی ایشان به عنصر اصلی سازندۀ طراحی لباس، یعنی مد و تغییرات مکرر در طرح لباس‌ها، در پیش از دورۀ دوم قاجار است.
Reflecting on the concept of fashion design shows its close connection with fashion and the distinction of this profession from tailoring. Although there are extensive and reliable documents about the history of clothing in Iran, there is no detailed research about the position of the clothing design profession and its formation in the social history of Iran. Based on a descriptive-analytical approach and using historical sources and archaeological evidence, this article seeks to clarify the ambiguous situation of the background of the fashion design profession in Iran. According to the findings, there are no serious signs of the existence of the fashion design profession before contact with the West among the activities of Iranian tailors and other related people and jobs such as their guild supervisors, painters, and courtiers. By studying historical documents, the connection with the West during the second Qajar period, the presence of European tailors, and the establishment of Western schools seem to have been effective in the formation and promotion of this skill as a new profession in Iran. However, the findings show that this issue was not related to the lack of familiarity of Iranians with tailoring skills, but due to their disregard for fashion and frequent changes in clothing.
ملخص الجهاز:
بر همين اساس ، پرسش هاي فرعي نيز بدين قرار است : آيا مهارت «طراحي لباس » ذيل مهارت ها، وظايف و نظارت هاي يکي از حرف ، مشاغل و افراد مرتبط با توليد لباس در ايران نظير خياطان ، نقاشان ، ناظران صنفي و يا سفارش دهندگان درباري قرار داشته و بعدها به شکل حرفه اي مستقل درآمده است ؟ و يا اصلاً در تاريخ اجتماعي ايران تا پيش از دوران مدرن اثري از چنين فعاليتي ذيل ساير مشاغل و فعاليت ها ديده نمي شود و اين حرفه مستقيماً تحت تأثير مشاغل جديد غربي و در فرايند ارتباط با غرب و مدرنيته پديد آمده است ؟ در ادامه ، چه عواملي در شکل گيري و ترويج اين حرفه در ايران مؤثر واقع شدند؟ فرضيۀ اول پژوهش ، قرارگيري مهارت طراحي لباس ذيل فعاليت هاي حرف و مشــاغل موجود در ايران است و فرضيۀ دوم به عدم هم پوشاني مشاغل مرتبط در ايران با اين مهارت و ورود آن از طريق ارتباط با غرب و جريان مدرنيته ميپردازد.
گذشته از اشارات اسطوره اي، وجود نشانه هايي از حرفۀ خياطي و درزيگري از ديرباز در تاريخ ايران قابل بازيابي است و به سبب اهميت و گستردگي استفاده از لباس ، در اغلب متون و اسناد تاريخي دوره هاي گوناگون حداقل اشاره اي به نام و عنوان اين فن و قرارگيري آن در زمرٔە يکي از حرف ، مشاغل و اصناف مشاهده ميشود.
(
, 
, 
)
