خلاصة:
ارزش اخلاقی به رفتاری تعلق میگیرد که انسان را به سوی کمال نهایی سوق دهد و در سعادت ابدی او تاثیر داشته باشد. در اسلام، چنین چیزی متوقف بر ایمان به خدا و روز قیامت است. آنچه به طور قطع از آیات و روایات استفاده میشود، این است که اگر کاری بدون ایمان انجام شود، در آخرت ثمری نخواهد داشت: «وقدمنا الی ما عملوا من عمل فجعلناه هباء منثورا» (فرقان: 23). بنابراین انسان قبل از کسب ارزشهای اخلاقی لازم است به کسب ایمان بپردازد. اما آیا ایمان نیز از ارزشهای اخلاقی به شمار میآید؟ زیرا این سوال مطرح است که چگونه ارزش اخلاقی بر کسی که هنوز ایمان نیاورده، صادق است؟ چون نمیتوان کسب ایمان را مبتنی بر ایمان دانست. از سوی دیگر، ارزش اخلاقی، فعل اختیاری انسان است. بنابراین اگر ایمان برای کسی به عنوان یک فعل اختیاری مطرح نباشد، او کاری انجام نداده است تا ارزش اخلاقی داشته باشد.
ملخص الجهاز:
بنابراين اگر ايمان براي کسي به عنوان يک فعل اختياري مطرح نباشد، او کاري انجام نداده است تا ارزش اخلاقي داشته باشد.
چهبسا اين حالت بر اثر رؤيا حاصل شود و فرد به چيزي که در خواب ديده است، ايمان پيدا کند.
براساس اين ديدگاه، ايمان هرگز مشروط به اختيار نيست و ممکن است بر اثر علم غيراختياري حاصل شود.
«دانستن» بهطور طبيعي لوازمي دارد، اما هميشه اينگونه نيست که انسان وقتي چيزي را ميداند، به لوازم آن نيز ملتزم باشد.
بنابراين ايمان يعني عمل به چيزي که فرد به آن علم يا ظن دارد.
انسان در بسياري از امور، با اينکه بهطور قطع به چيزي يقين حاصل نکرده است، ادعاي ايمان ميکند.
در بسياري موارد، انسان همين که احتمال قوي دهد که چنين چيزي هست، ميتواند به آن ايمان بياورد و به لوازم آن ملتزم باشد.
بهطور طبيعي انسان به چيزي که به آن علم ندارد، يا به عدمش ظن دارد، نميتواند ايمان بياورد.