خلاصة:
مسیله اسلامی سازی علوم از مسایل مهمی است که همواره نظریات گوناگونی درباره آن مطرح بوده است. اصلیترین سوال در این حوزه این است که آیا برای اسلامی سازی علوم طبیعی و انسانی راهی وجود دارد؛ یا چیزی به نام علوم اسلامی امکان تحقق ندارد؟ محمد عماره اندیشمند اسلام گرای نومعتزلی از کسانی است که در این زمینه به تفصیل به بحث و پژوهش پرداخته است و برای اسلامی سازی علوم طبیعی و انسانی راهکار ارایه کرده است. از منظر عماره راهکار اصلی اسلامی سازی علوم، توجه هم زمان به کتاب تشریع و کتاب تکوین به عنوان دو منبع معرفت است. در این مقاله با روش گردآوری و تحلیل دادهها، تلاش شده تبیینی از نظریه وی ارایه گردد. ابتدا مقصود عماره از معرفت و اسلامی سازی آن بیان میشود و سپس راهکار وی برای اسلامی سازی در حیطه علوم طبیعی و انسانی ارایه شده و در پایان به ادله او برای تبیین اسلامی سازی پرداخته خواهد شد.
ملخص الجهاز:
به باور محمد عماره يک نگاه نادرست به فلسفۀ علوم طبيعي، ازجمله علم کشاورزي اين است که انسان خود را قاهر و غالب بر طبيعت بداند و بدون در نظر گرفتن خسارات و اختلالاتي که در پي از بين رفتن تعادل و توازن مذکور در زمين زراعي رخ خواهد داد، بخواهد بيشترين سود مادي و بيشترين محصول را در کمترين زمان بهدست آورد (همان، ص 27).
بلکه ارتباط اين دو به معناي اين است که در کنار عالم تکوين بهعنوان منبعي براي معرفت سياسي، منبع ديگري نيز وجود دارد که ميتوان بهوسيلۀ قوانين و قواعدي که از اين منبع استنباط ميشود، مصالح و منافع جامعه انساني را تنظيم و کنترل و آنها را در مسير شريعت قرار داد (همان، ص 20).
چنين نگرشي فقط در حکومتي وجود دارد که معارف سياسياش بر مبناي قواعد و اصول اسلامي باشد؛ يعني ميان آنچه شريعت آورده و ميان علوم و معارفي که در عالم تکوين موجود است ارتباط برقرار باشد (عماره، 2007الف، ص 24).
دليل عماره براي اثبات شرعي بودن اسلاميسازي از ديد عماره، اعتقاد داشتن به اسلاميسازي سياست، حکومت و بهطورکلي همه علوم طبيعي و انساني و حاکميت شريعت بر آنها، شرط محقق شدن ايمان به دين است و اگر کسي منکر اين اعتقاد شود، و بهجاي احکام شريعت الهي بهسراغ احکام طاغوت رود، ايمان به خدا و جهان آخرت ندارد (همان، ص 46ـ47).
راهکار عماره براي اسلاميسازي، توجه همزمان به کتاب تشريع و کتاب تکوين بهعنوان منابع معرفت است؛ يعني بايد بتوان ميان اسلام و علوم ارتباط ايجاد کرد.