خلاصة:
امروزه معادل دانستن ذهن در فلسفه‌غرب با نفس در فلسفه اسلامی به روندی معمول ولی قابل مناقشه بدل شده است. از طرف دیگر مفهوم نفس به دلیل تبادر جوهریت و تجرد از آن، در رویکردهای فیزیکالیستی، حذف شده است؛ لذا ارائه نظریه فلسفه‌اسلامی در خصوص مسائل نفس شناسی، نیازمند تعیین مفهومی مشترک است که دست کم آن مفهوم مشترک توسط تمامی دیدگاه‌ها مورد تایید باشد. این مطلب لزوم پیشنهاد جایگزینی ذهن به جای نفس در فلسفه‌اسلامی را مهم جلوه می‌دهد. برای این کار ابتدا باید جایگاه ذهن را از دیدگاه سینوی و صدرایی روشن کرده و معین کرد که کدام یک، ذهن را عینا همان چیزی می‌داند که در فلسفه‌ذهن شناخته شده است. سپس در بستر آن، استنباط کرد که مبتنی بر فلسفه کدام یک، جایگزینی ذهن به جای نفس امری ممکن است. در فلسفه‌ابن‌سینا نفس‌ناطقه به نفس انسانی گفته می‌شود که تجرد‌عقلی دارد و غیر از قوایش است. در فلسفه‌صدرایی نفس‌ناطقه به مرتبه‌مثالی از مطلق نفس انسانی گفته می‌شود و با قوای نفس که مثالی‌اند، در مرتبه آن‌ها عینیت دارد. ذهن در فلسفه‌ابن‌سینا، یا حیثیت معرفتی اخذ شده از نفس‌ناطقه است و یا مجموعه قوای معرفتی نفس‌ناطقه را نشان می دهد. اما در فلسفه‌صدرایی ذهن همان نفس انسان در مرتبه ناطقه آن است. بر اساس فلسفه‌صدرایی امکان جایگزینی مفهوم ذهن به جای نفس در مرتبه‌مثالی آن وجود دارد؛ اما در فلسفه‌سینوی چنین چیزی میسر نیست.
Today, equating the mind in Western philosophy with the soul in islamic philosophy has become a common but debatable. On the other hand, the concept of the soul has been removed from the physicalist approaches of contemporary Western philosophy due to understanding substantive and non-physical meaning from it. Therefore, presenting the theory of Islamic philosophy on anthropological issues, requires a common concept that is approved by all perspectives. This highlights the need to suggest replacing the mind with the soul in Islamic philosophy. To do this, we must first clarify the position of the mind in the two perspectives of Ibn Sina and Sadra and determine which of the two perspectives considers the mind to be exactly what is known in the philosophy of mind. Then it must be inferred that, based on the view of which of the two, it is possible to replace the mind with the soul. In Ibn Sina, the rational soul is the human soul which is immaterial and intellectual. In Sadrian philosophy, the rational soul is called the exemplary level of the absolute human soul and with the powers of the soul, which are exemplary, it has objectivity in their rank.According to Sadrian philosophy, it is possible to replace the mind with the soul in its exemplary level; But in Ibn sina it is impossible
(
, 
, 
)
