خلاصة:
نظریه اجماعی امامیه، آن است که امامان در مرجعیت سیاسی و دینی، نزد هیچ معلّمی درس نیاموخته و منشأ علوم آنان، قرآن و سنت و الهامات ربانی بوده است؛ اما نکته مهم آن است که آیا- امامان از دانش ها و مهارت‌های دیگر مانند صنایع، نجوم، طب و غیره + نیز آگاه بوده‌اند؟ و اگر چنین بوده‌اند آیا منابع این علوم نیز الهی بوده است یا اینکه چنین دانش-هایی از لوازم امامت نبوده و آنان در این علوم و دیگر دانستنی‌ها می‌توانند به دیگران مراجعه کنند؟ انگاره این پژوهش، آشنایی ائمه با علوم بشری از یک سو و بهرمندی آنان از منابع و روش‌های علوم و معارف بشری است و ایشان به‌رغم بهرمندی از منابع الهی کسب علم، از روش‌های عادی بشر نیز استفاده می‌کردند. این تصور با استناد به شواهد گوناگون تاریخی دال بر نقش و دخالت منابع مکتوب، کسب آگاهی‌های تاریخی، تدبّر و تفکّر، مشورت، انواع گزارش‌ها و مراجعه به خبرگان به شیوه توصیفی‌تحلیلی و براساس منابع کتابخانه ای اثبات گردیده است. رویکرد واقع‌گرایانه و دور از غلو، به علوم بشری ائمه و منابع آن، هدف بنیادی این تحقیق است.
The purpose of this study is to examine historically and analytically the familiarity of the Imams of the Ahlul Bayt with the sciences and arts and their use of human resources. The consensus theory of Imamiyyah is that the Imams did not study under any teacher in terms of political and religious authority and the main source of these sciences was the Quran, Sunnah and divine inspirations, but the important point is that the Imams come from knowledge. Other arts and skills such as industry, astronomy, medicine, etc. were also known. The question now is where did the Imams get their knowledge from Were the sources of these sciences also divine or was such knowledge basically never part of the conditions or characteristics of the Imams and they could benefit from other sources in these sciences? ? The idea of this study is that the imams are familiar with human sciences on the one hand and benefit from the sources and methods of human sciences and knowledge on the other hand, and that they use conventional human methods and sources, even though in some cases religious education was also useful and they referred at least to written sources of the family. Although we completely lack access to many sources of this knowledge and information, we can support this hypothesis in a first step by referring to some historical evidences, such as the Imams' use of all kinds of written sources, their orders and efforts. By acquiring historical knowledge, by using the gift of reason and thinking, by ordering and using absolute consultations, by usually relying on all kinds of conventional narratives and reports, they justified and proved this. The result of this study can firstly challenge the "maximum theory" about the sciences of the Imams and their non-human sources;Secondly, to challenge their exaggerated approach about the materials and resources of science.
ملخص الجهاز:
در میان روایاتی که در منابع موجـود شـیعه دربارة موضوعات و مسائل گوناگون علمی از ائمة اهل بیت نقل شده است ، این موارد به چشم می خورد: «آفرینش عقل و ویژگی ها و توانایی های آن» (ابن بابویـه ، ١٣٧٦: ٤١٨؛ مفیـد، ١٤١٣د: ٢٤٤ ؛ مجلسی ، ١٣٦٣: ٩٦/١-١٠٥)؛ «آگاهی های تاریخی امـام بـاقر و امـام صـادق(ع ) دربـارة حوادث صدر اسلام و حیات اخلاقی و اجتماعی و سیاسی و معجزات و هجرت و جنـگ هـا، وفود، وصایا و احوال و ماجرای وفات پیامبر(ص )»؛ «آگاهی امام صـادق(ع ) از فواصـل دقیـق سیارات منظومة شمسی یا خواص طبیعی ستارگان و نیز آگـاهی آن حـضرت از اینکـه دانـش نجوم را خاندانی از عرب و هند و خاندانِ وصی ادریس (هرمس ) می دانست » (عریضی ، ١٤٠٩: ٣٥٠؛ کلینی ، ١٣٦٢: ٣٥١/٨؛ ابـن رازی، [بـی تـا]: ٧٧٢/٢؛ زمخـشری، ١٤١٢: ١٠٠/١؛ مجلـسی ، ١٣٦٣: ٢٤١/٥٥-٢٤٦، ٢٥٣).
این کتابها به چند دسته تقسیم می شود: یکی از آنها کتاب علی (ع) یـا صـحیفه و الجامعـه اسـت کـه در روایـات کتـاب بـصائر الدرجات (صفار، ١٤٠٤: ١٤٦/١-١٤٧) و الکافی (کلینـی ، ١٣٦٢: ٥٧/١، ٢٣٩، ٧٦/٢) و تهـذیب الاحکام (طوسی ، ١٣٦٤: ١٣٩/١، ١٤٢) به آن استناد گردیده و به وجود آن در نزد امام چهارم تا هفتم گواهی داده شده است (مفید، ١٤١٣ب : ١٨٦/٢؛ ابن بابویه ، ١٤٠٤: ٤١٩/٤).
Ebn Basṭām, ʻAbdollāh wa Ḥosseīn (1411), ṭīb ul-Aʼīma(peace be upon them), Research of Mohammad Mahdi Khorsan, Qom, Dār ul-šarīf al-Rāzī.
(
, 
, 
)
