خلاصة:
امروزه از سوی برخی از شیعیان درباره فرجام امامان معصوم (ع) چنین مطرح می گردد که شیخ صدوق (م381ق) معتقد به نظریه شهادت همه امامان معصوم (ع) بوده و شیخ مفید (م413 ق) برخلاف این نظریه، شهادت همه اهل بیت (ع) را قابل اثبات نمی داند. وجود چنین دیدگاهی و تاثیر اختلاف نظر عالمان شیعه بر اندیشه شیعیان سبب گردید تا هر دو دیدگاه براساس منطق مطالعات تاریخی بررسی و ارزیابی شود. تحقیقات به عمل آمده نشان داد که در آثار شیخ مفید اصطلاحات عامی مانند «مات»، «مضی»، «توفی» و غیر آن برای شهادت اهل بیت (ع) به کار رفته و برخی محققان، از این کلمات سوء برداشت کرده و تصور نموده اند که ایشان، به شهادت همه معصومان (ع) مگر معدودی معتقد نبوده است.
Regarding the end of the life of the infallible Imams (PBUT), today, some Shiites believe that Shaykh al-Saduq (381 AH) was a supporter of the theory of the martyrdom of all Imams (PBUT), but Shaykh al-Mufid (413 AH), contrary to this theory, does not consider the martyrdom of Ahl al-Bayt (PBUT) to be provable. The existence of such a point of view and the effect of the difference of opinion of Shiite scholars on the thought of our Shiites led us to examine and evaluate both points of view based on the logic of historical studies. While Shaykh al-Mufid, like Shaykh al-Sadouq, believes in the martyrdom of the infallible Imams (PBUT), the results of this research show that in the works of Shaykh al-Mufid, common terms such as "mata", "madha", "tuwufia" and others were used for the martyrdom of Ahl al-Bayt (PBUT), and some researchers misunderstood these words and thought that he did not accept the martyrdom of the infallible Imams (PBUT).
ملخص الجهاز:
از عبارتهاي ايشان در کتاب الارشاد في معرفة حجج الله علي العباد و کتاب تصحيح اعتقادات الاماميه ـ که به شيخ مفيد نسبت داده شده است ـ چنين برداشت ميگردد که وي تنها شهادت اميرمؤمنان علي، حسنين، امام کاظم و امام رضا (علیهم السلام) را پذيرفته و در شهادت ساير امامان (علیهم السلام) ترديد کرده است.
تفاوت اين پژوهش با آثار ديگر، از جهت تبيين و منشأيابي نظريه شيخ صدوق در کتاب الاعتقادات در باره شهادت امامان معصوم (علیهم السلام) و سنجش آن با آثاری از شيخ مفيد مانند مسار الشيعه، المقنعه و الارشاد است.
ريشهيابي استعمال الفاظ عام براي شهادت امامان (علیهم السلام) که در آثار شيخ مفيد منعکس شده و بار ارزشي و معناي شهادت از آن استفاده گردیده، از ديگر وجوه ممیِّز اين مقاله است.
روايت «مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ وَ إِنِّي وَاللَّهِ لَمَقْتُولٌ بِالسَّم» در عيون اخبار الرضا (علیه السلام) از تميمبن عبدالله افزون بر اين روايت، سه روايت صحيح ديگر دال بر شهادت امامان معصوم (علیهم السلام) در آثار شيخ صدوق وجود دارد.
شيخ مفيد در کتاب مسار الشيعه براي فرجام همه امامان (علیهم السلام) و رسولالله( از لفظ «وَفَاة» و براي امام حسين (علیه السلام) از لفظ «قتيل» استفاده کرده است.
2 در پاسخ به اين استدلال بايد گفت: شيخ مفيد درباره برخي از امامان مانند امام رضا (علیه السلام) که با سمّ به شهادت رسيدهاند، از عبارت «قبض» استفاده کرده است.
بنابراين، مطالب کتاب تصحيح الاعتقادات ديدگاه شيخ مفيد نيست و الفاظ استفاده شده در ديگر کتابهاي شيخ مفيد عام است و بر شهادت امامان معصوم (علیهم السلام) دلالت دارد.