جریان‌شناسی قاعدین در حکومت علوی؛ ریشه‌ها و پیامدها مقالة

معرفی کامل و بهتر دوره خلافت امیرمومنان علی (ع) مستلزم افزایش آگاهی های ما از جریان های این زمان و گونه شناسی آنهاست. در این دوره، برای نخستین بار در اسلام، جریان های دینی گوناگون در کنار هم ظهور یافتند و جامعه اسلامی عرصه ای برای تقابل این جریان های فکری و فرهنگی گردید. در این پژوهش پس از بیان مبانی نظری، فرضیه این بحث ارایه شده، سپس جریان فکری و فرهنگی «قاعدین» معرفی و به دقت توصیف شده است. گونه شناسی جریان «قاعدین» در این تحقیق بر پایه شیوه «استقرای تاریخی» استوار بوده و تلاش شده است تمام ابعاد این جریان و تاثیرگذاری آن بر مقوله اطاعت پذیری از امیرمومنان (ع) شناسایی و بیان شود. جریان شناسی قاعدین مبتنی بر مسایل پدیدآمده در جامعه دوران حکومت امام علی (ع)، رسالت اصلی این تحقیق است و سعی شده تا با شناخت بنیان های فکری، ریشه ها و پیامدهای ظهور قاعدین، به تاثیرهای آنان در این دوران توجه شود و تصویری روشن از چگونگی ظهور و پیامدهای آنان ارایه گردد. یافته های این پژوهش نشان می دهد جریان «قاعدین» ریشه در تفکرات افرادی همچون ابن مسعود و شاگردانش دارد و قراء نیز در گسترش اندیشه و مبانی قاعدین نقش آفرین بودند. افزون بر این، نظام قبیله ای عرب و جنگ و کشتار میان مسلمانان نیز بر ترویج قاعدی گری بسیار تاثیرگذار بود و نتیجه گسترش تفکر قاعدین ترویج اطاعت گریزی در جامعه اسلامی این دوره بود.

A complete and better introduction to the Caliphate period of Amir al-Mu'minin Ali (PBUH) requires increasing our awareness of the currents of this time and their typology. In this period, for the first time in Islam, various religious currents appeared side by side, and the Islamic society became an arena for the confrontation of these intellectual and cultural currents. Stating the theoretical foundations, the hypothesis of this discussion is presented in this research, then the intellectual and cultural flow of "Qa'edin" (the Sedentary) is introduced and described carefully. The typology of the "Qa'edin" movement in this research is based on the method of "historical induction" and an attempt has been made to identify and express all aspects of this movement and its influence on the category of obedience to Amir al-Mu'minin Ali (PBUH). The main mission of this research is the study of the Qa'edin current based on the issues that arose in the society during the reign of Imam Ali (PBUH). Knowing the intellectual foundations, an attempt has been made to clarify the roots and consequences of the emergence of Qa'edin and their effects in this era. The findings show that the "Qa'edin" movement has its roots in the thoughts of people like Ibn Mas'oud and his students, and the readers (Qurra') also played a role in expanding Qa'edin thought and foundations. The Arab tribal system, wars and killings among Muslims were also very influential on the promotion of Qa'edin current, which resulted in the expansion of Qa'edin thinking and the promotion of disobedience in the Islamic society of this period.

هدف از اين پژوهش تلاش براي تبيين دقيق وضعيت فکري و فرهنگي قاعدين و زمينه‌هاي ظهور آن در دوران خلافت اميرمؤمنان علي (علیه السلام) است تا تصويري روشن از اين جريان و تأثير آن بر اطاعت‌ناپذيري از حکومت ارائه گردد. پس از آن باید به بررسي تأثير آنان بر وقايع و پديده‌هاي اجتماعي توجه نمود که در اين صورت، شناخت بهتري از وقايع و عوامل تأثيرگذار بر آن حاصل مي‌شود، به‌ويژه که دوران خلافت اميرمؤمنان علي (علیه السلام) عرصه‌اي براي تقابل علني و عريان ميان تفکرات متفاوت دوران نخستين است. در اين ميان «قاعدين» از اهميت بيشتري برخوردارند؛ زیرا، هم از ابتدا در زمره مخالفان امام علي (علیه السلام) بودند و حاضر به بيعت نشدند و هم در ادامه، تفکر آنان در ميان ديگران، به‌ويژه مردم کوفه ترويج شد و زمينه اطاعت‌گریزی از حکومت آن حضرت را که به‌عنوان خليفه وقت در مسند حکومت قرار داشت، بيشتر کرد. 1 در مجموع، به لطف گروه قاعدين انديشه كناره‌گيري از نزاع‌هاي داخلي جهان اسلام در زمان خلافت اميرمؤمنان علي (علیه السلام) رشد زيادي کرد و سبب شد تا بر عموم مردم جامعه نيز تأثيرگذار باشد، به‌گونه‌اي که مردمِ متأثر از اين جريان کمترين همکاري و اطاعت را از آن حضرت داشتند و اگرچه اين اطاعت‌گريزي علت‌هاي ديگر نيز داشت، اما انديشه قاعدين در کنار آن عوامل، بستر بهتري براي توسعه مي‌يافت، به‌گونه‌ای‌‌که بيشترين گلايه‌هاي پرتکرار امام از مردم برای همراهي نکردن و اطاعت‌گریزي مربوط به اواخر حکومت آن حضرت است.