خلاصة:
یکی از ویژگی های نظام ارزشی اسلام برخلاف بیشتر مکاتب اخلاقی، توجه به حسن فاعلی در ارزشمندی اخلاقی است؛ اما این به معنای نادیده گرفتن جایگاه حسن فعلی نیست. مقاله حاضر با هدف تدقیق در دیدگاه آیت الله مصباح یزدی در جایگاه هریک از حسن فعلی و حسن فاعلی در ارزشمندی فعل اخلاقی به رشته تحریر درآمده و به تحلیل دیدگاه ایشان در برخی مسایل جزیی در این بحث پرداخته است. از جمله مسایل مدنظر در این مقاله، رابطه حسن ذاتی با ارزشمندی افعال، حسن فعلی و ارزشمندی در فعل مباح، وجوه اصالت حسن فاعلی و ارتباط نیت خوب بدون عمل با ارزشمندی اخلاقی از دیدگاه آیت الله مصباح یزدی است. این نوشتار که با روش توصیفی و تحلیلی نگاشته شده، به این نتایج دست یافته که از منظر ایشان، «حسن ذاتی» به معنای حسن فعلی است، اما ارزشمندی اخلاقی فعل، مشروط به حسن فاعلی نیز هست. مباحات شرعی با توجه به معنای سلبی حسن (قبیح نبودن)، از مصادیق حسن فعلی محسوب می شود و با نیت الهی، ارزش اخلاقی پیدا می کنند. همچنین می توان وجوه اصالت حسن فاعلی را در وابستگی حسن فعلی به حسن فاعلی، جهت دهی ارزشی آن به فعل خنثا و تاثیر قبح فاعلی در سقوط انسان دانست. علاوه بر این، بررسی به دست آمده روشن کرد که نیت خوب بدون انجام فعل، فعل جوانحی محسوب می گردد و موضوع آن از بحث دخالت حسن فعلی و فاعلی در ارزشمندی اخلاقی خارج است.
One of the characteristics of the Islamic value system, unlike most moral schools, is paying attention to the goodness of actor in moral value; But this does not mean ignoring the status of goodness of action. Verifying Ayatollah Misbah Yazdi's point of view, this paper examines the position of the goodness of action and the goodness of actor in the valuability of moral action. The relationship between intrinsic goodness and the valuability of actions, the goodness of action and valuability in permissible actions, aspects of the originality of the goodness of action, and the relationship between good intention without action and moral value are among the issues discussed in this paper in a descriptive and analytical method. The findings show that from Ayatollah Misbah's point of view, "intrinsic goodness" means the goodness of action, but the moral value of the act is also conditional on the goodness of actor. According to the negative meaning of goodness, (not being ugly), permissible actions are considered examples of current goodness, and they acquire moral value with divine intention. Also, it is possible to see the original aspects of the goodness of action in the dependence of the goodness of action on the goodness of actor, its value orientation to neutral verbs, and the effect of the badness of actor on the downfall of man. In addition, the results showed that the good intention without doing the act is considered a lateral act and its subject is beyond the discussion of the involvement of the goodness of action and the goodness of actor in moral value.
ملخص الجهاز:
از جمله مسائلي که نيازمند بررسي است، بحث مصاديق حسن فعلي است تا روشن شود که از منظر ايشان آيا فعل مباح جزو مصاديق حسن فعلي محسوب مي‌شود يا خير؟ همچنين در کلمات ايشان به اصالت حسن فاعلي اشاره شده است که اين مسئله نياز به تبيين دارد که آيا اصالت حسن فاعلي به معناي کفايت آن براي تحقق ارزشمندي اخلاقي فعل خارجي مي‌تواند باشد يا خير؟ و وجوه اصالت چگونه از سخنان ايشان قابل استخراج است؟ و سؤال آخر اينکه نيت الهي که به انجام فعل منتهي نمي‌شود و مطابق روايات داراي ارزش اخلاقي است، چگونه با ضرورت وجود حسن فعلي و فاعلي ـ هر دو ـ در تحقق ارزشمندي اخلاقي سازگار است؟ 1.
اما مهم‌ترين مسئله در حسن فعلي اين است که مصاديق حسن فعلي کدامند؟ آيا مباحات شرعي خارج از محدوده حسن فعلي هستند؟ اگر مباحات شرعي را خارج از محدوده حسن فعلي بدانيم، چگونه فعل مباحي که با نيت تقرب به خداوند انجام مي‌پذيرد و محصِّل کمال انسان است، فاقد ارزش اخلاقي مي‌شود، در حالي که معيار ارزشمندي اخلاقي رسيدن به کمال به واسطه فعل اختياري است؟ براي پاسخ به اين سؤالات بايد حسن فعلي و محدوده آن از منظر استاد مصباح يزدي بررسي گردد.
براساس معيار ارزش اخلاقي از منظر استاد مصباح يزدي مي‌توان گفت: کار حرام و مکروه از دايره حسن فعلي خارج‌اند؛ زيرا ملاک کلي ارزش اخلاقي ـ بدون در نظر گرفتن استثناها ـ صلاحيت فعل براي رساندن انسان به کمال است و چنين صلاحيتي در فعل حرام و مکروه وجود ندارد.
(
, 
, 
)
