بازاندیشی جامعه شناختی هیات به مثابه حوزه عمومی قدسی (مطالعه موردی «هیات ثارالله» زنجان) مقالة

آیین سوگواری امام حسین(ع) همواره در تاریخ تحولات اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی نقش بسزایی در جبهه مردمی ایفا کرده و این ناشی از ظرفیت عظیم نهفته در نهضت عاشوراست. بر این اساس این فرضیه به ذهن متبادر می شود که هیات به عنوان الگوی رایج امروزین آیین سوگواری امام حسین(ع) می تواند به مثابه حوزه عمومی قدسی عمل نماید. ازاین رو پژوهش حاضر به چرایی، چیستی و چگونگی هیات به مثابه حوزه عمومی قدسی می پردازد. این پژوهش از مفهوم «حوزه عمومی» یورگن هابرماس بهره گرفته است. با استفاده از روش «تحلیل مضمون» و ابزار مصاحبه، «هیات ثارالله» زنجان برای نمونه مطالعه و بررسی انتخاب شده است. براساس نتایج تحقیق، در نقطه مقابل «حوزه عمومی غربی»، «حوزه عمومی قدسی» قرار دارد که مبتنی بر عقلانیت وحیانی و ارزش های الهی است. مومنان براساس کنش ولایی همراه با مودت و محبت، یکدیگر را به ارزش های الهی فرامی خوانند. کنش ولایی نه تنها عقلانیت، بلکه عاطفه و احساس را نیز دربر می گیرد و صرفا به کنش زبانی اختصاص ندارد، بلکه کنش غیرزبانی را نیز شامل می شود. هیات از طریق «کنش زبانی» (یعنی استفاده از ظرفیت مداحی و سخنرانی) و همچنین «کنش غیرزبانی» همچون فعالیت های اجتماعی در جهت عدالتخواهی، مطالبه گری و محرومیت زدایی می تواند در شکل گیری افکار عمومی و تاثیرگذاری بر ساختار اجتماعی نقش بسزایی ایفا کند.

Imam Hussein's mourning ceremony has always played a great role in the history of social and political developments of the Islamic community among people, and this is due to the great potential hidden in the Ashura movement. Therefore, the hypothesis coming to mind is that, as a common style of mourning for Imam Hussein's martyrdom, Heyats can act as a holy public sphere today. Therefore, the present research deals with the philosophy, nature, and quality of Heyat as a holy public sphere. This research has used the concept of "public sphere" by Jurgen Habermas. Using "theme analysis" method and interview, the "Tharallah Heyat" of Zanjan city was selected as the study sample. According to the results of the research, the "western public sphere" is the opposite of "holy public sphere" which is based on revealed rationality and divine values. Believers call each other to the divine values based on wilayat-based acts of kindness and love. Wilayat-based actions include not only rationality, but also emotions and feelings; it is not only limited to verbal action, but also includes non-verbal action. Through "verbal action" (that is, using the capacity of eulogy and speech) and "non-verbal action" including social activities in the path of seeking justice, claiming and removing deprivation, Heyat can play a significant role in the formation of public opinions and influencing the social structure.

2. پيشينة بحث پيش از اين پژوهش، آثار و مطالعاتي جامعه‌شناختي و انسان‌شناسي فرهنگي درباره مسئله «هیأت» انجام شده که برخي از مهم‌ترين آنها عبارتند از: مقالة «اصلاح و سازماندهي محافل و مجامع ديني» (كچوئيان، 1375)؛ كتاب رسانه شيعه (مظاهري، 1387)؛ كتاب تغييرات مناسک عزاداري محرم (رحماني، 1393)؛ كتاب اصلاح ساختاري و غني‌سازي محتوايي مراسم ديني (قبادي، 1395)؛ كتاب هیأت‌هاي عزاداري در جامعه ايراني (رحماني، 1392)؛ كتاب تراژدي جهان اسلام؛ عزاداري شيعيان ايران به روايت سفرنامه‌نويسان، مستشرقان و ايران‌شناسان از صفويه تا جمهوري اسلامي (مظاهري، 1397)؛ كتاب عاطفه‌گرايي و عقل‌گرايي در مراسم مذهبي (قبادي، 1397). همچنان‌که گذشت، آیين سوگواري امام حسين( از برخي ويژگي‌ها (همچون «تأثير‌گذاري بر ارزش‌هاي جامعه و افکار عمومي»، «رويکرد اصلاحي و انقلابي نسبت به نظام اجتماعي و سياسي» و از همه مهم‌تر «مردمي بودن» و «خارج از حکومت بودن») برخوردار است و در طول تاريخ از دوران امامان معصوم( تا انقلاب اسلامي ايران، همواره توانسته ظهور اجتماعي داشته باشد و در برخي برهه‌ها به‌مثابه «حوزه عمومي قدسي» عمل نمايد. از جمله اين برهه‌ها، دوران انقلاب اسلامي ايران است که بسياري از فعاليت‌هاي سياسي کنشگران مذهبي در بستر آیين سوگواري امام حسين( و هیأت‌هاي عزاداري رخ داد و از اين طريق افکار عمومي عليه حکومت شکل گرفت و در نهايت، بر ساختار اجتماعي و سياسي تأثيري شگرف بر جاي نهاد (براي مطالعه بيشتر، ر. , وجود راهبر و بزرگ‌تر در هیأت, ويژگي ساختاري هیأت, جدول 2: چيستي هیأت مطابق مصاحبه‌هاي انجام‌گرفته و مضامين استخراج‌شده، مداح، سخنران و اعضاي مديريتي هیأت نقش بسزايي در مديريت و راهبرد هیأت ايفا مي‌کنند و براي اينکه هیأت بتواند به‌مثابه «حوزه عمومي» عمل کند اين افراد بايد از ويژگي‌هايي برخوردار باشند.